1. భారతదేశం, డెన్మార్క్ దేశాల మధ్యన డెన్మార్క్ ప్రధాన మంత్రి హర్ ఎక్స్ లెన్సీ మిస్ మెట్టె ఫ్రెడరిక్సన్, భారత ప్రధాన మంత్రి హిస్ ఎక్స్ లెన్సీ శ్రీ నరేంద్ర మోదీ సంయుక్తంగా అధ్యక్షత వహించిన విర్చువల్ సమావేశాన్ని సెప్టెంబర్ 28, 2020న నిర్వహించారు.
2. ద్వైపాక్షిక సంబంధాలకు సంబంధించిన సమగ్రమైన అభిప్రాయాలను ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ, ప్రధాన మంత్రి ఫ్రెడరిక్సన్ పంచుకున్నారు. ఈ సమావేశం స్నేహపూర్వకంగా కొనసాగింది. ఇరు దేశాల్లోగల కోవిడ్ -19 మహమ్మారి గురించి, ఇరు దేశాల్లో ప్రాధాన్యతగల పలుఅంశాల గురించి ఇరువురు ప్రధానులు ఈ సమావేశంలో మాట్లాడుకోవడం జరిగింది. వాతావరణ మార్పులు, పర్యావరణ అనుకూల అంశాల గురించి చర్చలు చేసి ఇరు దేశాల్లో సుస్థిరమైన ఆర్ధిక వ్యవస్థలను, సమాజాలను రూపొందించుకోవడంపైన ఒక ఉమ్మడి అవగాహనకు వచ్చారు.
3. ఇరుదేశాల మధ్యన గల చారిత్రాత్మక బంధాలు, ఉమ్మడి ప్రజాస్వామ్య సంప్రదాయాల ఆధారంగా ద్వైపాక్షిక సంబంధాలను అభివృద్ధి చేసుకోవడం, కొనసాగడం పట్ల ఇరువురు నేతలు సంతృప్తి వ్యక్తం చేశారు. ప్రాంతీయ మరియు అంతర్జాతీయ శాంతి, సుస్థిరతలకోసం కృషి చేయాలని నిర్ణయించారు.
4. పరస్పరం నమ్మకం కలిగిన భాగస్వాములుగా కొనసాగాలనే ఆకాంక్ష నేపథ్యంలో ఇరు దేశాల మధ్యన గల హరిత వ్యూహాత్మక భాగస్వామ్యాన్ని మరింత ముందుకు తీసుకుపోవాలని ఇరువురు ప్రధానులు అంగీకరించారు. ఇరు దేశాల మధ్యన సహకారంకోసం ఉమ్మడి కమిషన్ ఏర్పాటు చేయాలని 2009 ఫిబ్రవరి 6న సంతకాలతో కూడిన ఒప్పందం జరిగింది. దీన్ని స్థిరీకరిస్తూ భాగస్వామ్యాన్ని నిర్మించడం జరుగుతుంది. ఈ కమిషన్ ద్వారా ఇరు దేశాల మధ్యన రాజకీయ రంగంలోను, ఆర్ధిక, వాణిజ్య రంగాల్లోను, శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాల్లోను, పర్యావరణ రంగంలోను, ఇంధన రంగంలోను, విద్య, సాంస్కృతిక రంగాల్లోను సహకారం ఆకాంక్షించడం జరిగింది. దీనికి తోడుగా ఈ కమిషన్ ఇప్పటికే అమలులో వున్న వర్కింగ్ గ్రూపులమీద ఆధారపడి నిర్మాణమవుతుంది. ప్రత్యామ్నాయంగా నిలుస్తుంది. ఈ గ్రూపులు పున: వినియోగ ఇంధనం, పట్టణాభివృద్ధి, పర్యావరణం, వ్యవసాయం, పశుసంవర్ధకశాఖ, ఆహార తయారీ పరిశ్రమలు, శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాలు, నౌకారంగం, కార్మిక శక్తి అందుబాటు, డిజిటలీకరణ రంగాలకు చెంది వున్నాయి.
5. ఇరు దేశాల మధ్యన హరిత వ్యూహాత్మక భాగస్వామ్యమనేది పరస్పరం లబ్ధి చేకూర్చే ఏర్పాటు. దీని ద్వారా రాజకీయ సహకారం వుంటుంది. ఆర్ధిక సంబంధాలు విస్తరిస్తాయి. పర్యావరణ రంగంలో అభివృద్ధి వుంటుంది. ఉద్యోగాల కల్పన వుంటుంది. ప్రపంచం ఎదుర్కొంటున్న సవాళ్ల పరిష్కారంలోను, అవకాశాలను అందిపుచ్చుకోవడంలోను సహకారాన్ని బలోపేతం చేయడం జరుగుతుంది. అంతే కాదు పారిస్ ఒప్పందం అమలుపైన, ఐక్యరాజ్యసమితి సుస్థిర అభివృద్ధి లక్ష్యాలను అందుకోవడంపైన ప్రత్యేక దృష్టి వుంటుంది.
6. ఇరు దేశాల మధ్యన హరిత వ్యూహాత్మక భాగస్వామ్యాన్ని ఏర్పాటు చేసుకోవడమనేదాని ప్రాధాన్యతను ఇరు దేశాల ప్రధానులు అంగీకరించారు.దీనివల్ల ఆయా మంత్రిత్వశాఖలు, సంస్థలు, సంబంధిత వ్యక్తుల ద్వారా ఇరు దేశాలు సహకరించుకోవడం జరుగుతుంది.
శక్తి వనరులు మరియు వాతావరణ మార్పులు
7. అంతర్జాతీయ సవాళ్ల పరిష్కారంలోను, హరిత శక్తి పరివర్తన, వాతావరణ మార్పులకు సంబంధించిన పరిష్కారాల సాధనలోను ఇరు దేశాలు దృఢమైన భాగస్వామ్యం వుండాలనే అంశానికి ఇరు దేశాల ప్రధానులు ఆమోదం తెలిపారు. ఇరు దేశాల మధ్యన పున: వినియోగ ఇంధన రంగంలో సహకారం, సామర్థ్య నిర్మాణాల్లో ఇండియా డెన్మార్క్ ఇంధన శక్తి భాగస్వామ్యం ( ఇండెప్ ) , పవన విద్యుత్ కు సంబంధించి విజ్ఞాన , సాంకేతిక అంశాల బదిలీ, ఇంధనశక్తి రూపకల్పన మరియు పున: వినియోగ ఇంధన అనుసంధానం అనేవి ఇరు దేశాల మధ్యన ఉమ్మడిగావున్న నిబద్ధతను చాటుతున్నాయి. తద్వారా ప్రపంచవ్యాప్తంగా వున్న ఉమ్మడి సవాళ్లను పరిష్కరించుకోవడమనేది అంతర్జాతీయ ఇంధన పరివర్తన మార్గంద్వారా జరుగుతుంది. హరిత అభివృద్ది, సుస్థిర అభివృద్ధి ద్వారా జరుగుతుంది. ఇరు దేశాల మధ్యనగల ఇంధన భాగస్వామ్యమనేది రాబోయే రోజుల్లో మరింత బలోపేతమవుతుందని ఇరు దేశాలు ఆకాంక్షించాయి.
8. వాతావరణ మార్పులకు వ్యతిరేకంగా జరుగుతున్న అంతర్జాతీయ పోరాటంలో భారతదేశం, డెన్మార్క్ ముందు వరసలో వుండాలని ఇరు దేశాలు అంగీకరించాయి. పారిస్ ఒప్పందాన్ని ప్రతిష్టాత్మకంగా అమలు చేయడానికిగాను వాతావరణ, ఇంధన రంగాల్లో ప్రతిష్టాత్మకమైన జాతీయ లక్ష్యాలను ఇరు దేశాలు రూపొందించుకున్నాయి. ప్రతిష్టాత్మకమైన వాతావరణ, సుస్థిర ఇంధన లక్ష్యాలను అందుకోవడమనేది సాధ్యమేననే విషయాన్ని ఇరు దేశాలు కలిసికట్టుగా వుండి ప్రపంచానికి చాటబోతున్నాయి.
9. వాతావరణ మార్పులు, పున: వినియోగ ఇంధన రంగంలో క్రమం తప్పకుండా వివిధ స్థాయిల్లో సంప్రదింపులు జరపాలని ఇరు దేశాలు అంగీకరించాయి.
పర్యావరణ / నీరు మరియు వృత్తాకార ఆర్ధికరంగం
10. పర్యావరణం / నీరు మరియు వృత్తాకార ఆర్ధికరంగం అంశాల్లో ప్రస్తుతం ఇరు దేశ ప్రభుత్వాల మధ్యన కొనసాగుతున్న సహకారాన్ని విస్తరించడానికి, బలోపేతం చేయడానికి కృషి చేయాలని ఇరు దేశాల ప్రధానులు నిర్ణయించారు. జల సామర్థ్యం, జల నష్టం అంశాల్లో సహకరించుకోవాలని రెండు దేశాలు అంగీకరించాయి. ఈ నేపథ్యంలో భారతదేశానికి చెందిన జలశక్తి మంత్రిత్వశాఖ, డెన్మార్క్ కు చెందిన పర్యావరణ సంరక్షణ సంస్థ, పర్యావరణ మరియు ఆహార మంత్రిత్వశాఖలు కలిసి రాబోయే మూడు సంవత్సరాలకు గాను కార్యాచరణ ప్రణాళిక రూపొందించాలని నిర్ణయించడం జరిగింది.
11. ఇండో డేనిష్ వాటర్ టెక్నాలజీ అలియాన్స్ ద్వారా జల రంగంలో నీటి సరఫరా, నీటి పంపిణీ, వ్యర్థ జలాల నిర్వహణ, మురికి నీటి పారుదల వ్యవస్థలు, శుద్ధి చేసిన జలాల పునర్ వినియోగం, నీటినిర్వహణ, ఇంధన శక్తిని సమర్థవంతంగా వినియోగించుకోవండం అంశాల్లో ఇరు దేశాలు సహకారాన్ని పెంపొందించుకోవాలనే ఉమ్మడి ఆకాంక్షను ఇరువురు ప్రధానులు వ్యక్తం చేశారు.
ఆకర్షణీయ నగరాలతోబాటు సుస్థిర పట్టణాభివృద్ధి
12. సుస్థిర పట్టణాభివృద్ధి అంశంపై ఈ ఏడాది జూన్ 26న రెండో ఇండియా డెన్మార్క్ జెడబ్ల్యుజి విర్చువల్ గా నిర్వహించారు. ఈ విషయాన్ని ఇరు దేశాలు ప్రస్తావించాయి. సుస్థిర పట్టణాభివృద్ధిలో ద్వైపాక్షిక సహకారాన్ని బలోపేతం చేసుకోవాలని నిర్ణయించాయి. గోవాలోని అర్బన్ లివింగ్ ల్యాబ్ ద్వారా ఆకర్షణీయ నగరాల అభివృద్ధి విషయంలో కూడా ఈ సహకారం తీసుకోవాలని నిర్ణయించాయి.
13. ఉదయపూర్, అర్హుస్ నగరాల మధ్యన, తుమ్ కూరు, ఆల్ బోర్గ్ నగరాల మధ్యన ప్రస్తుతం కొనసాగుతున్న సిటీ టు సిటీ సహకారాన్ని బలోపేతం చేయాలని ఇరు దేశాలు నిర్ణయించాయి.
14. భారతదేశంలో డిజైనింగ్ కు సంబంధించిన మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టుల విషయంలో డేనిష్ కంపెనీలు కృషి చేస్తున్నాయని ఇరు దేశాలు గుర్తించాయి. సుస్థిరమైన పట్టణాభివృద్ధి రంగాల్లో అత్యధికస్థాయిలో డేనిష్ సహకారాన్ని భారతదేశం ఆహ్వానించింది.
వ్యాపార, వాణిజ్య, నౌకా రవాణా రంగాలు
15. పర్యావరణ హిత, వాతావరణ హిత సాంకేతికతలపైన ప్రత్యేక దృష్టితో ఇరు దేశాల మధ్యన ప్రభుత్వాల స్థాయిలో,సంస్థల స్థాయిలో, వ్యాపారాల స్థాయిలో భాగస్వామ్యాలను అభివృద్ధి చేయాలనే ఆలోచనను ఇరు దేశాల ప్రధానులు ఆహ్వానించారు. పర్యావరణ హిత ఇంధన రంగంలో ప్రభుత్వ, ప్రైవేటు పెట్టుబడులకు మద్దతు ఇచ్చేలా నిబంధనల వ్యవస్థ ప్రాధాన్యతను ఇరు దేశాల ప్రధానులు గుర్తించారు.
16. ఇరు దేశాల మధ్యన సముద్ర సంబంధిత వ్యవహారాల్లో సహకారం దృఢంగా వుండడాన్ని ఇరు దేశాల నేతలు ప్రశంసించారు. నౌకల నిర్మాణం, డిజైన్, సముద్ర సంబంధిత సేవలు, పర్యావరణ హిత నౌకారవాణా, ఓడరేవుల అభివృద్ధి అంశాల్లో సహకారాన్ని మరింత పెంపొందించుకోవాలని ఇరువురు నేతలు అంగీకరించారు.
17. చిన్న మధ్య తరహా పరిశ్రమలకోసం మార్కెట్ అందుబాటులో వుంచే కార్యకలాపాలను, వ్యాపార ప్రాతినిధ్యాలను ప్రోత్సహించాలని ఇరువు ప్రధానులు ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించారు. తద్వారా సులభతర రీతిలో వ్యాపారం జరిగేలా చూడాలని నిర్ణయించారు.
18. మేధో పరమైన ఆస్తి హక్కుల విషయంలో ఉద్భవిస్తున్న సహకారాన్ని ఇరు దేశాలు ఆమోదించాయి. ఈ సహకారం కారణంగా ఇరు దేశాల్లోని జాతీయ మేధో హక్కుల వ్యవస్థలు ఆధునీకరణ చెందుతాయి. బలోపేతమవుతాయి. తద్వారా ఆవిష్కరణలు, సృజనాత్మకత, సాంకేతికాభివృద్ధికి ప్రోత్సాహం లభిస్తుంది.
శాస్త్ర, సాంకేతి, ఆవిష్కరణ మరియు డిజిటలీకరణ
19. బలమైన ప్రభుత్వ ప్రైవేటు భాగస్వామ్యాలద్వారా శాస్త్ర సాంకేతిక, పరిశోధన రంగాల్లో ( ఎస్ టి ఐ) పెట్టుబడులను ప్రోత్సాహించాల్సిన ఆవశ్యకతను ఇండియా, డెన్మార్క్ దేశాలు గుర్తించాయి. ఇది చాలా ముఖ్యమైన మార్గమని దీని ద్వారా సాంకేతిక అభివృద్ధి, నూతన పరిష్కారాల అమలు వేగవంతమవుతాయని ఇరు దేశాలు గుర్తించాయి. భారతదేశం, డెన్మార్క్ దేశాల్లోని అధికార వ్యవస్థల మధ్యన, చిన్న పెద్ద తరహా కంపెనీల మధ్యన, పరిశోధన, ఉన్నత విద్యా సంస్థల మధ్యన సంబంధాలను ప్రోత్సహించి, బలోపేతం చేయడంద్వారా హరిత వ్యూహాత్మక భాగస్వామ్యానికి ఎస్ టిఐ లోని సహకారం మద్దతుగా నిలుస్తుంది. ప్రస్తుతం ఇరు దేశాల మధ్యన కొనసాగుతున్న దృఢమైన ద్వైపాక్షిక ఎస్ టి ఐ భాగస్వామ్యాల మీద ఆధారపడి ఇరు దేశాల మధ్యన ఇంధన, జల, జీవ వనరులు, ఐసిటి రంగాల్లో ప్రాజెక్టులను నిర్మించాలని ఇరు దేశాలు అంగీకరించాయి.
20. డిజిటలీకరణ, డిజిటల్ పరిష్కారాలు, హరిత పరివర్తనలోని మోడల్స్ విషయంలో ఇరు దేశాల ఉమ్మడి ప్రాధాన్యతలను నేతలు గుర్తించారు. అభివృద్ధి, పరిశోధన రంగాల్లో కలిసికట్టుగా సాగాలని నిర్ణయించారు. డిజిటల్ సాంకేతికతల రంగంలో సమర్థత చూపడంద్వారా హరిత సుస్థిర వృద్ధికి మద్దతు ఇవ్వాలని నిర్ణయించారు.
ఆహరం మరియు వ్యవసాయం
21. వ్యవసాయ రంగంలో సహకారించుకోవడానికి అత్యధిక అవకాశాలున్న తరుణంలో ఆహార తయారీ రంగం, ఆహార భద్రత, పశుగణాభివృద్ధి, పాడి పరిశ్రమ రంగాల్లో ఇరు దేశాల్లోని అధికారిక వ్యవస్థలు, వ్యాపార వర్గాలు, పరిశోధనా సంస్థల మధ్యన దృఢమైన సహకారం పెరగడానికి వీలుగా ప్రోత్సాహం వుండాలని ఇరు దేశాల నేతలు అంగీకరించారు.
ఆరోగ్యం, జీవశాస్త్రం
22. ఆరోగ్య రంగంలో ఇరు దేశా మధ్యన కొనసాగుతున్న చర్చలను, సహకారాన్ని బలోపేతం చేసుకునే అంశంపై ఇరు దేశాలు ప్రత్యేకంగా దృష్టి పెట్టాయి. ఈ రంగంలో కొనసాగుతున్న చర్చలను విస్తరించాలనే ఇరు దేశాల ఆసక్తిని ఇరు దేశాల ప్రధానులు అంగీకరించారు. ఆరోగ్య విధాన సమస్యల విషయంలో ముఖ్యంగా అంటువ్యాధులు, వ్యాక్సిన్లు, కోవిడ్ -19పై పోరాటం, భవిష్యత్తులో రాబోయే మహమ్మారి జబ్బులు మొదలైన వాటి విషయంలో చేపట్టే ముఖ్యమైన చర్యలను పంచుకోవాలని ఇరు దేశాలు నిర్ణయించాయి. పరిశోధనా భాగస్వామ్యాలతోపాటు జీవ శాస్త్ర రంగంలో ప్రోత్సాహకరమైన వాతావరణాన్ని తయారు చేసుకోవడంద్వారా ఆయా వ్యాపార సంస్థలకుగల వాణిజ్య అవకాశాలను విస్తరింపచేయాలని ఇరు దేశాల ప్రధానులు అంగీకరించారు.
సాంస్కృతిక సహకారం, ప్రజలకు ప్రజలకు మధ్యన సంబంధాలు, కార్మికుల అందుబాటు
23. చాలా కాలంగా ఇరు దేశాల ప్రజలకు మధ్యన వున్న సంబంధ బాంధవ్యాల కారణంగా ఇండియా, డెన్మార్క్ దేశాల మధ్యన సంబంధాలు ఉన్నత స్థాయిలో వున్నాయనే విషయాన్ని ఇరు దేశాల ప్రధానులు అంగీకరించారు. ఇరు దేశాల మధ్యన సాంస్కృతిక సహకారం ద్వారా ప్రజల మధ్యన పరస్పర అవగాహనను, చైతన్యాన్ని మరింతగా పెంపొందింప చేయాలని ఇరు దేశాలు నిర్ణయించాయి.
24. ఇరు దేశాల మధ్యన కార్మికుల ప్రయాణానికి సంబంధించి అవకాశాలను పరిశీలించాలని ఇరు దేశాలు అంగీకరించాయి. ఇరు దేశాల మధ్యన ప్రయాణానికి సంబంధించిన సమస్యలను పరిష్కరించి సులభతరం చేయాలని ప్రజల మధ్యన సంప్రదింపులు విస్తృతంగా వుండేలా చేయాలని, పర్యాటక రంగంలో సహకారాన్ని బలోపేతం చేయాలని ఇరు దేశాల ప్రధానులు నిర్ణయించారు.
బహుళపక్ష సహకారం
25. నిబంధన ఆధారిత బహుళపక్ష వ్యవస్థకు మద్దతు ఇవ్వడానికి, ప్రోత్సహించడానికి ఉమ్మడిగా కృషి చేయాలని ఇరు దేశాల ప్రధానులు అంగీకరించారు. ఇంధన రంగం, వాతావరణ మార్పు రంగాల్లో వస్తున్న సవాళ్లపై అంతర్జాతీయంగా పోరాటం చేయాల్సిన అవసరం వుంది. ఈ విషయంలో బలమైన బహుళపక్ష సహకారంపైన ఇరు దేశాల నేతలు అంగీకరించారు. అలాగే అంతర్జాతీయ ఇంధన సంస్థ, అంతర్జాతీయ పున: వినియోగ ఇంధన సంస్థ, అంతర్జాతీయ సౌర వేదికల విషయంలో అందరికీ ఉమ్మడిగా వుండే నిబద్దతకు మద్దతుగా వుండాలని ఇరు దేశాల నేతలు అంగీకరించారు.
26. ప్రపంచ వాణిజ్య సంస్థ డబ్ల్యు టి వో కింద పారదర్శకమైన, అందరినీ కలుపుకొని పోయే, నిబంధన ఆధారిత బహుళపక్ష వాణిజ్య వ్యవస్థను ప్రోత్సహించడానికి అవసరమైన సహకార ఆవశ్యకతకు ఇరు దేశాల నేతలు తమ మద్దతు తెలిపారు. డబ్ల్యు టి వో తన పూర్తి స్థాయిలో అంతర్జాతీయ వృద్ధిని, సుస్థిర అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించేలా ఈ పని చేయాలని ఇరు దేశాల నేతలు భావించారు.
27. డబ్ల్యుటివోలో సంస్కరణలు చేపట్టడానికిగాను కొనసాగుతున్న చర్చలకు ఇరు దేశాల నేతలు తమ మద్దతు తెలిపారు. డబ్ల్యుటివోలో సమగ్రమైన సంస్కరణలు రావాలని, అందుకోస ఇరు దేశాలు తమవంతుగా కృషి చేస్తాయని, ఈ విషయంలో సహకారాన్ని బలోపేతం చేయడానికిగాను ఇరు దేశాల నేతలు తమ సంకల్పాన్ని మరోసారి స్పష్టం చేశారు. డబ్ల్యుటివోలో చేపట్టే సంస్కరణలు అందరినీకలుపుకుపోయేలా వుండాలని, పారదర్శకంగా వుండాలని ఇరు దేశాలు అంగీకరించాయి. డబ్ల్యు టివో వున్న అప్పిలేట్ బాడీ పూర్తిస్థాయిలో బలంగా వుండేలా పునరుద్దరించాలని, ఇది రెండు అంచెల వివాద పరిష్కార వ్యవస్థలో భాగంగా వుండేలా చూడడానికి ఇరు దేశాలు అధిక ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలని నిర్ణయించాయి.
28. యూరోపియన్ యూనియన్, భారతదేశం మధ్యన ప్రతిష్టాత్మకమైన, సరైన, పరస్పర ప్రయోజనకరమైన వాణిజ్య మరియు పెట్టుబడుల ఒప్పందంకోసం కృషిచేయడానికిగాను ఇరు దేశాల నేతలు తమ నిబద్దతను చాటారు. ఈ ఒప్పందంవల్ల యూరోపియన్ యూనియన్, భారతదేశం మధ్యన సంబంధాలు మరింత బలోపేతమవుతాయి.
29. ఆర్కిటిక్ మండలి పరిధిలోని ఆర్కిటిక్ సహకారమనేది అంతర్జాతీయ దృక్పథం కలిగి వుందని, పర్యావరణ సంరక్షణ ఆవశ్యకత కారణంగాను, వాతావరణ మార్పులను ఎదుర్కోవడం విషయంలోగానీ ఇది చాలా అవసరం అని ఇరు దేశాలు నిర్ణయించాయి. ఈ స్ఫూర్తిని చాటుతూ వాతావరణ మార్పుల రంగంలో ఆర్కిటిక్ మండలి పరిధిలో ఇరు దేశాలు సహకరించుకోవాలని ఇరు దేశాలు తమ సముఖతను వ్యక్తం చేశాయి.
30. మానవ హక్కులు, ప్రజాస్వామ్యం, చట్టబద్దమైన పాలనలకు సంబంధించిన విలువల ప్రాధాన్యతను ఇరు దేశాల నేతలు అంగీకరించాయి. బహుళ పక్ష వేదికల మీద ప్రజాస్వామ్యాన్ని, మానవ హక్కులను బలపరచడంలో సహకరించుకోవాలని ఇరు దేశాల నేతలు అంగీకరించారు.
ముగింపు
31. ఇరు దేశాలు కలిసి హరిత వ్యూహాత్మక భాగస్వామ్యాన్ని ఏర్పాటు చేసుకోవాలని నిర్ణయించాయి. ఇరు దేశాల మద్యన స్నేహపూర్వక, సహకార సంబంధాల్లో నూతన అధ్యాయాన్ని ఆవిష్కరించిందనే నమ్మకాన్ని ఇరు దేశాల నేతలు తెలియజేశారు.
32. ఆయా రంగాల్లో ప్రతిష్టాత్మక లక్ష్యాలను, చర్యలను గుర్తించడం జరుగుతుంది. వాటిని భవిష్యత్తులో తయారు చేసి కార్యాచరణ ప్రణాళికలో పొందుపరిచి వాటికి ఆమోదం తెలపడం ఎంతవీలైతే అంత తొందరగా జరుగుతుంది.
जय जगन्नाथ!
जय जगन्नाथ!
केंद्रीय मंत्रिमंडल के मेरे सहयोगी श्रीमान धर्मेन्द्र प्रधान जी, अश्विनी वैष्णव जी, उड़िया समाज संस्था के अध्यक्ष श्री सिद्धार्थ प्रधान जी, उड़िया समाज के अन्य अधिकारी, ओडिशा के सभी कलाकार, अन्य महानुभाव, देवियों और सज्जनों।
ओडिशा र सबू भाईओ भउणी मानंकु मोर नमस्कार, एबंग जुहार। ओड़िया संस्कृति के महाकुंभ ‘ओड़िशा पर्व 2024’ कू आसी मँ गर्बित। आपण मानंकु भेटी मूं बहुत आनंदित।
मैं आप सबको और ओडिशा के सभी लोगों को ओडिशा पर्व की बहुत-बहुत बधाई देता हूँ। इस साल स्वभाव कवि गंगाधर मेहेर की पुण्यतिथि का शताब्दी वर्ष भी है। मैं इस अवसर पर उनका पुण्य स्मरण करता हूं, उन्हें श्रद्धांजलि देता हूँ। मैं भक्त दासिआ बाउरी जी, भक्त सालबेग जी, उड़िया भागवत की रचना करने वाले श्री जगन्नाथ दास जी को भी आदरपूर्वक नमन करता हूं।
ओडिशा निजर सांस्कृतिक विविधता द्वारा भारतकु जीबन्त रखिबारे बहुत बड़ भूमिका प्रतिपादन करिछि।
साथियों,
ओडिशा हमेशा से संतों और विद्वानों की धरती रही है। सरल महाभारत, उड़िया भागवत...हमारे धर्मग्रन्थों को जिस तरह यहाँ के विद्वानों ने लोकभाषा में घर-घर पहुंचाया, जिस तरह ऋषियों के विचारों से जन-जन को जोड़ा....उसने भारत की सांस्कृतिक समृद्धि में बहुत बड़ी भूमिका निभाई है। उड़िया भाषा में महाप्रभु जगन्नाथ जी से जुड़ा कितना बड़ा साहित्य है। मुझे भी उनकी एक गाथा हमेशा याद रहती है। महाप्रभु अपने श्री मंदिर से बाहर आए थे और उन्होंने स्वयं युद्ध का नेतृत्व किया था। तब युद्धभूमि की ओर जाते समय महाप्रभु श्री जगन्नाथ ने अपनी भक्त ‘माणिका गौउडुणी’ के हाथों से दही खाई थी। ये गाथा हमें बहुत कुछ सिखाती है। ये हमें सिखाती है कि हम नेक नीयत से काम करें, तो उस काम का नेतृत्व खुद ईश्वर करते हैं। हमेशा, हर समय, हर हालात में ये सोचने की जरूरत नहीं है कि हम अकेले हैं, हम हमेशा ‘प्लस वन’ होते हैं, प्रभु हमारे साथ होते हैं, ईश्वर हमेशा हमारे साथ होते हैं।
साथियों,
ओडिशा के संत कवि भीम भोई ने कहा था- मो जीवन पछे नर्के पडिथाउ जगत उद्धार हेउ। भाव ये कि मुझे चाहे जितने ही दुख क्यों ना उठाने पड़ें...लेकिन जगत का उद्धार हो। यही ओडिशा की संस्कृति भी है। ओडिशा सबु जुगरे समग्र राष्ट्र एबं पूरा मानब समाज र सेबा करिछी। यहाँ पुरी धाम ने ‘एक भारत श्रेष्ठ भारत’ की भावना को मजबूत बनाया। ओडिशा की वीर संतानों ने आज़ादी की लड़ाई में भी बढ़-चढ़कर देश को दिशा दिखाई थी। पाइका क्रांति के शहीदों का ऋण, हम कभी नहीं चुका सकते। ये मेरी सरकार का सौभाग्य है कि उसे पाइका क्रांति पर स्मारक डाक टिकट और सिक्का जारी करने का अवसर मिला था।
साथियों,
उत्कल केशरी हरे कृष्ण मेहताब जी के योगदान को भी इस समय पूरा देश याद कर रहा है। हम व्यापक स्तर पर उनकी 125वीं जयंती मना रहे हैं। अतीत से लेकर आज तक, ओडिशा ने देश को कितना सक्षम नेतृत्व दिया है, ये भी हमारे सामने है। आज ओडिशा की बेटी...आदिवासी समुदाय की द्रौपदी मुर्मू जी भारत की राष्ट्रपति हैं। ये हम सभी के लिए बहुत ही गर्व की बात है। उनकी प्रेरणा से आज भारत में आदिवासी कल्याण की हजारों करोड़ रुपए की योजनाएं शुरू हुई हैं, और ये योजनाएं सिर्फ ओडिशा के ही नहीं बल्कि पूरे भारत के आदिवासी समाज का हित कर रही हैं।
साथियों,
ओडिशा, माता सुभद्रा के रूप में नारीशक्ति और उसके सामर्थ्य की धरती है। ओडिशा तभी आगे बढ़ेगा, जब ओडिशा की महिलाएं आगे बढ़ेंगी। इसीलिए, कुछ ही दिन पहले मैंने ओडिशा की अपनी माताओं-बहनों के लिए सुभद्रा योजना का शुभारंभ किया था। इसका बहुत बड़ा लाभ ओडिशा की महिलाओं को मिलेगा। उत्कलर एही महान सुपुत्र मानंकर बिसयरे देश जाणू, एबं सेमानंक जीबन रु प्रेरणा नेउ, एथी निमन्ते एपरी आयौजनर बहुत अधिक गुरुत्व रहिछि ।
साथियों,
इसी उत्कल ने भारत के समुद्री सामर्थ्य को नया विस्तार दिया था। कल ही ओडिशा में बाली जात्रा का समापन हुआ है। इस बार भी 15 नवंबर को कार्तिक पूर्णिमा के दिन से कटक में महानदी के तट पर इसका भव्य आयोजन हो रहा था। बाली जात्रा प्रतीक है कि भारत का, ओडिशा का सामुद्रिक सामर्थ्य क्या था। सैकड़ों वर्ष पहले जब आज जैसी टेक्नोलॉजी नहीं थी, तब भी यहां के नाविकों ने समुद्र को पार करने का साहस दिखाया। हमारे यहां के व्यापारी जहाजों से इंडोनेशिया के बाली, सुमात्रा, जावा जैसे स्थानो की यात्राएं करते थे। इन यात्राओं के माध्यम से व्यापार भी हुआ और संस्कृति भी एक जगह से दूसरी जगह पहुंची। आजी विकसित भारतर संकल्पर सिद्धि निमन्ते ओडिशार सामुद्रिक शक्तिर महत्वपूर्ण भूमिका अछि।
साथियों,
ओडिशा को नई ऊंचाई तक ले जाने के लिए 10 साल से चल रहे अनवरत प्रयास....आज ओडिशा के लिए नए भविष्य की उम्मीद बन रहे हैं। 2024 में ओडिशावासियों के अभूतपूर्व आशीर्वाद ने इस उम्मीद को नया हौसला दिया है। हमने बड़े सपने देखे हैं, बड़े लक्ष्य तय किए हैं। 2036 में ओडिशा, राज्य-स्थापना का शताब्दी वर्ष मनाएगा। हमारा प्रयास है कि ओडिशा की गिनती देश के सशक्त, समृद्ध और तेजी से आगे बढ़ने वाले राज्यों में हो।
साथियों,
एक समय था, जब भारत के पूर्वी हिस्से को...ओडिशा जैसे राज्यों को पिछड़ा कहा जाता था। लेकिन मैं भारत के पूर्वी हिस्से को देश के विकास का ग्रोथ इंजन मानता हूं। इसलिए हमने पूर्वी भारत के विकास को अपनी प्राथमिकता बनाया है। आज पूरे पूर्वी भारत में कनेक्टिविटी के काम हों, स्वास्थ्य के काम हों, शिक्षा के काम हों, सभी में तेजी लाई गई है। 10 साल पहले ओडिशा को केंद्र सरकार जितना बजट देती थी, आज ओडिशा को तीन गुना ज्यादा बजट मिल रहा है। इस साल ओडिशा के विकास के लिए पिछले साल की तुलना में 30 प्रतिशत ज्यादा बजट दिया गया है। हम ओडिशा के विकास के लिए हर सेक्टर में तेजी से काम कर रहे हैं।
साथियों,
ओडिशा में पोर्ट आधारित औद्योगिक विकास की अपार संभावनाएं हैं। इसलिए धामरा, गोपालपुर, अस्तारंगा, पलुर, और सुवर्णरेखा पोर्ट्स का विकास करके यहां व्यापार को बढ़ावा दिया जाएगा। ओडिशा भारत का mining और metal powerhouse भी है। इससे स्टील, एल्युमिनियम और एनर्जी सेक्टर में ओडिशा की स्थिति काफी मजबूत हो जाती है। इन सेक्टरों पर फोकस करके ओडिशा में समृद्धि के नए दरवाजे खोले जा सकते हैं।
साथियों,
ओडिशा की धरती पर काजू, जूट, कपास, हल्दी और तिलहन की पैदावार बहुतायत में होती है। हमारा प्रयास है कि इन उत्पादों की पहुंच बड़े बाजारों तक हो और उसका फायदा हमारे किसान भाई-बहनों को मिले। ओडिशा की सी-फूड प्रोसेसिंग इंडस्ट्री में भी विस्तार की काफी संभावनाएं हैं। हमारा प्रयास है कि ओडिशा सी-फूड एक ऐसा ब्रांड बने, जिसकी मांग ग्लोबल मार्केट में हो।
साथियों,
हमारा प्रयास है कि ओडिशा निवेश करने वालों की पसंदीदा जगहों में से एक हो। हमारी सरकार ओडिशा में इज ऑफ डूइंग बिजनेस को बढ़ावा देने के लिए प्रतिबद्ध है। उत्कर्ष उत्कल के माध्यम से निवेश को बढ़ाया जा रहा है। ओडिशा में नई सरकार बनते ही, पहले 100 दिनों के भीतर-भीतर, 45 हजार करोड़ रुपए के निवेश को मंजूरी मिली है। आज ओडिशा के पास अपना विज़न भी है, और रोडमैप भी है। अब यहाँ निवेश को भी बढ़ावा मिलेगा, और रोजगार के नए अवसर भी पैदा होंगे। मैं इन प्रयासों के लिए मुख्यमंत्री श्रीमान मोहन चरण मांझी जी और उनकी टीम को बहुत-बहुत बधाई देता हूं।
साथियों,
ओडिशा के सामर्थ्य का सही दिशा में उपयोग करके उसे विकास की नई ऊंचाइयों पर पहुंचाया जा सकता है। मैं मानता हूं, ओडिशा को उसकी strategic location का बहुत बड़ा फायदा मिल सकता है। यहां से घरेलू और अंतर्राष्ट्रीय बाजार तक पहुंचना आसान है। पूर्व और दक्षिण-पूर्व एशिया के लिए ओडिशा व्यापार का एक महत्वपूर्ण हब है। Global value chains में ओडिशा की अहमियत आने वाले समय में और बढ़ेगी। हमारी सरकार राज्य से export बढ़ाने के लक्ष्य पर भी काम कर रही है।
साथियों,
ओडिशा में urbanization को बढ़ावा देने की अपार संभावनाएं हैं। हमारी सरकार इस दिशा में ठोस कदम उठा रही है। हम ज्यादा संख्या में dynamic और well-connected cities के निर्माण के लिए प्रतिबद्ध हैं। हम ओडिशा के टियर टू शहरों में भी नई संभावनाएं बनाने का भरपूर हम प्रयास कर रहे हैं। खासतौर पर पश्चिम ओडिशा के इलाकों में जो जिले हैं, वहाँ नए इंफ्रास्ट्रक्चर से नए अवसर पैदा होंगे।
साथियों,
हायर एजुकेशन के क्षेत्र में ओडिशा देशभर के छात्रों के लिए एक नई उम्मीद की तरह है। यहां कई राष्ट्रीय और अंतर्राष्ट्रीय इंस्टीट्यूट हैं, जो राज्य को एजुकेशन सेक्टर में लीड लेने के लिए प्रेरित करते हैं। इन कोशिशों से राज्य में स्टार्टअप्स इकोसिस्टम को भी बढ़ावा मिल रहा है।
साथियों,
ओडिशा अपनी सांस्कृतिक समृद्धि के कारण हमेशा से ख़ास रहा है। ओडिशा की विधाएँ हर किसी को सम्मोहित करती है, हर किसी को प्रेरित करती हैं। यहाँ का ओड़िशी नृत्य हो...ओडिशा की पेंटिंग्स हों...यहाँ जितनी जीवंतता पट्टचित्रों में देखने को मिलती है...उतनी ही बेमिसाल हमारे आदिवासी कला की प्रतीक सौरा चित्रकारी भी होती है। संबलपुरी, बोमकाई और कोटपाद बुनकरों की कारीगरी भी हमें ओडिशा में देखने को मिलती है। हम इस कला और कारीगरी का जितना प्रसार करेंगे, उतना ही इस कला को संरक्षित करने वाले उड़िया लोगों को सम्मान मिलेगा।
साथियों,
हमारे ओडिशा के पास वास्तु और विज्ञान की भी इतनी बड़ी धरोहर है। कोणार्क का सूर्य मंदिर… इसकी विशालता, इसका विज्ञान...लिंगराज और मुक्तेश्वर जैसे पुरातन मंदिरों का वास्तु.....ये हर किसी को आश्चर्यचकित करता है। आज लोग जब इन्हें देखते हैं...तो सोचने पर मजबूर हो जाते हैं कि सैकड़ों साल पहले भी ओडिशा के लोग विज्ञान में इतने आगे थे।
साथियों,
ओडिशा, पर्यटन की दृष्टि से अपार संभावनाओं की धरती है। हमें इन संभावनाओं को धरातल पर उतारने के लिए कई आयामों में काम करना है। आप देख रहे हैं, आज ओडिशा के साथ-साथ देश में भी ऐसी सरकार है जो ओडिशा की धरोहरों का, उसकी पहचान का सम्मान करती है। आपने देखा होगा, पिछले साल हमारे यहाँ G-20 का सम्मेलन हुआ था। हमने G-20 के दौरान इतने सारे देशों के राष्ट्राध्यक्षों और राजनयिकों के सामने...सूर्यमंदिर की ही भव्य तस्वीर को प्रस्तुत किया था। मुझे खुशी है कि महाप्रभु जगन्नाथ मंदिर परिसर के सभी चार द्वार खुल चुके हैं। मंदिर का रत्न भंडार भी खोल दिया गया है।
साथियों,
हमें ओडिशा की हर पहचान को दुनिया को बताने के लिए भी और भी इनोवेटिव कदम उठाने हैं। जैसे....हम बाली जात्रा को और पॉपुलर बनाने के लिए बाली जात्रा दिवस घोषित कर सकते हैं, उसका अंतरराष्ट्रीय मंच पर प्रचार कर सकते हैं। हम ओडिशी नृत्य जैसी कलाओं के लिए ओडिशी दिवस मनाने की शुरुआत कर सकते हैं। विभिन्न आदिवासी धरोहरों को सेलिब्रेट करने के लिए भी नई परम्पराएँ शुरू की जा सकती हैं। इसके लिए स्कूल और कॉलेजों में विशेष आयोजन किए जा सकते हैं। इससे लोगों में जागरूकता आएगी, यहाँ पर्यटन और लघु उद्योगों से जुड़े अवसर बढ़ेंगे। कुछ ही दिनों बाद प्रवासी भारतीय सम्मेलन भी, विश्व भर के लोग इस बार ओडिशा में, भुवनेश्वर में आने वाले हैं। प्रवासी भारतीय दिवस पहली बार ओडिशा में हो रहा है। ये सम्मेलन भी ओडिशा के लिए बहुत बड़ा अवसर बनने वाला है।
साथियों,
कई जगह देखा गया है बदलते समय के साथ, लोग अपनी मातृभाषा और संस्कृति को भी भूल जाते हैं। लेकिन मैंने देखा है...उड़िया समाज, चाहे जहां भी रहे, अपनी संस्कृति, अपनी भाषा...अपने पर्व-त्योहारों को लेकर हमेशा से बहुत उत्साहित रहा है। मातृभाषा और संस्कृति की शक्ति कैसे हमें अपनी जमीन से जोड़े रखती है...ये मैंने कुछ दिन पहले ही दक्षिण अमेरिका के देश गयाना में भी देखा। करीब दो सौ साल पहले भारत से सैकड़ों मजदूर गए...लेकिन वो अपने साथ रामचरित मानस ले गए...राम का नाम ले गए...इससे आज भी उनका नाता भारत भूमि से जुड़ा हुआ है। अपनी विरासत को इसी तरह सहेज कर रखते हुए जब विकास होता है...तो उसका लाभ हर किसी तक पहुंचता है। इसी तरह हम ओडिशा को भी नई ऊचाई पर पहुंचा सकते हैं।
साथियों,
आज के आधुनिक युग में हमें आधुनिक बदलावों को आत्मसात भी करना है, और अपनी जड़ों को भी मजबूत बनाना है। ओडिशा पर्व जैसे आयोजन इसका एक माध्यम बन सकते हैं। मैं चाहूँगा, आने वाले वर्षों में इस आयोजन का और ज्यादा विस्तार हो, ये पर्व केवल दिल्ली तक सीमित न रहे। ज्यादा से ज्यादा लोग इससे जुड़ें, स्कूल कॉलेजों का participation भी बढ़े, हमें इसके लिए प्रयास करने चाहिए। दिल्ली में बाकी राज्यों के लोग भी यहाँ आयें, ओडिशा को और करीबी से जानें, ये भी जरूरी है। मुझे भरोसा है, आने वाले समय में इस पर्व के रंग ओडिशा और देश के कोने-कोने तक पहुंचेंगे, ये जनभागीदारी का एक बहुत बड़ा प्रभावी मंच बनेगा। इसी भावना के साथ, मैं एक बार फिर आप सभी को बधाई देता हूं।
आप सबका बहुत-बहुत धन्यवाद।
जय जगन्नाथ!