ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟ ବୈଠକରେ ଲିଥିୟମ, ନିଓବିୟମ୍ ଏବଂ ବିରଳ ଖଣିଜ ଉପାଦାନ (ଆରଇଇ) ଭଳି ତିନୋଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ରଣନୀତିକ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ରୟାଲଟି ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ପାଇଁ ଖଣି ଓ ଖଣିଜ (ବିକାଶ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ) ଆଇନ,୧୯୫୭ ('ଏମଏମଡିଆର ଆକ୍ଟ') ର ଦ୍ୱିତୀୟ ଅନୁସୂଚୀରେ ସଂଶୋଧନକୁ ଅନୁମୋଦନ ମିଳିଛି ।
ନିକଟରେ ଖଣି ଓ ଖଣିଜ (ବିକାଶ ଓ ନିୟାମକ) ସଂଶୋଧନ ଆଇନ, ୨୦୨୩ ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଛି, ଯାହା ୨୦୨୩ ଅଗଷ୍ଟ ୧୭ରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି। ଏହି ସଂଶୋଧନରେ ଲିଥିୟମ୍ ଓ ନିଓବିୟମ ସମେତ ୬ଟି ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥକୁ ପରମାଣୁ ଖଣିଜ ତାଲିକାରୁ ହଟାଇ ଦିଆଯାଇଛି, ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ନିଲାମ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ପାଇଁ ରିହାତି ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇ ପାରିବ। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଏହି ସଂଶୋଧନରେ ୨୪ଟି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ରଣନୀତିକ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ (ଯାହା ଆଇନର ପ୍ରଥମ ଅନୁସୂଚୀର ଭାଗ ଡିରେ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ) ସହିତ ଲିଥିୟମ୍, ନିଓବିୟମ ଏବଂ ଆରଇଇ (ୟୁରେନିୟମ ଓ ଥୋରିୟମ୍ ମୁକ୍ତ) ଖଣି ଲିଜ୍ ଏବଂ କମ୍ପୋଜିଟ୍ ଲାଇସେନ୍ସକୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିଲାମ କରିବେ।
ରୟାଲ୍ଟି ଦର ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟର ଅନୁମୋଦନ ଫଳରେ ଦେଶରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଲିଥିୟମ୍, ନିଓବିୟମ ଏବଂ ଆରଇଇ ପାଇଁ ଖଣିଗୁଡ଼ିକୁ ନିଲାମ କରିବା ଲାଗି ସୁବିଧା ମିଳିପାରିବ । ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ରୟାଲ୍ଟି ଦର ଖଣି ନିଲାମରେ ନିଲାମକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆର୍ଥିକ ଦିଗ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ତରଫରୁ ଏହି ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ହାରାହାରୀ ବିକ୍ରୟ ମୂଲ୍ୟ (ଏଏସପି) ହିସାବ ପାଇଁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ନିଲାମ ମାନଦଣ୍ଡ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହେବ ।
ଏମଏମଡିଆର ଆଇନର ଦ୍ୱିତୀୟ ଅନୁସୂଚୀରେ ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ପାଇଁ ରୟାଲଟି ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଛି । ଦ୍ୱିତୀୟ ଅନୁସୂଚୀର ଆଇଟମ୍ ନଂ ୫୫ରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ଯେ ଯେଉଁ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ରୟାଲ୍ଟି ଦର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇନାହିଁ,ସେମାନଙ୍କ ରୟାଲ୍ଟି ଦର ହାରାହାରୀ ବିକ୍ରୟ ମୂଲ୍ୟ (ଏଏସପି)ର ୧୨ ପ୍ରତିଶତ ହେବ। ତେଣୁ ଯଦି ଲିଥିୟମ୍, ନିଓବିୟମ୍ ଏବଂ ଆର୍ଇଇ ପାଇଁ ରୟାଲ୍ଟି ହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଉପଲବ୍ଧ କରା ନଯାଏ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କର ଡିଫଲ୍ଟ ରୟାଲ୍ଟି ଦର ଏଏସପିର ୧୨ ପ୍ରତିଶତ ହେବ। ଏହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ରଣନୀତିକ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ । ସେହିପରି୧୨ ପ୍ରତିଶତ ରୟାଲ୍ଟି ଦର ଅନ୍ୟ ଖଣିଜ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଦେଶ ସହ ସମାନ ନୁହେଁ। ତେଣୁ ଲିଥିୟମ,ନିଓବିୟମ ଓ ଆରଇଇର ଉପଯୁକ୍ତ ରୟାଲ୍ଟି ଦର ନିମ୍ନଲିଖିତ ଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି :
(i) ଲିଥିୟମ୍ - ଲଣ୍ଡନ ମେଟାଲ ଏକ୍ସଚେଞ୍ଜ ମୂଲ୍ୟର ତିନି ପ୍ରତିଶତ,
(ii) ନିଓବିୟମ - ହାରାହାରି ବିକ୍ରୟ ମୂଲ୍ୟର ତିନି ପ୍ରତିଶତ (ଉଭୟ ପ୍ରାଥମିକ ଏବଂ ମାଧ୍ୟମିକ ଉତ୍ସ ପାଇଁ),
(iii) ଆରଇଇ- ବିରଳ ପୃଥିବୀ ଅକ୍ସାଇଡର ହାରାହାରୀ ବିକ୍ରି ମୂଲ୍ୟର ଏକ ପ୍ରତିଶତ।
ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ଓ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ହୋଇପଡ଼ିଛି। ଇନ୍ଧନ ରୂପାନ୍ତରଣ ଏବଂ ୨୦୭୦ ସୁଦ୍ଧା ନିଟ୍-ଶୂନ୍ୟ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗମନ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତର ସଂକଳ୍ପକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଲିଥିୟମ୍ ଏବଂ ଆରଇଇ ଭଳି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ଗୁରୁତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଲିଥିୟମ୍, ନିଓବିୟମ୍ ଏବଂ ଆରଇଇ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଭୂ-ରାଜନୈତିକ ପରିଦୃଶ୍ୟ କାରଣରୁ ରଣନୀତିକ ଉପାଦାନ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି । ସ୍ୱଦେଶୀ ଖଣିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ଦ୍ୱାରା ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ ପାଇବ ଏବଂ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରକଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ହେବ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଦ୍ୱାରା ଖଣି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି।
ଭାରତୀୟ ଭୂବୈଜ୍ଞାନିକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା (ଜିଏସଆଇ) ନିକଟରେ ଆରଇଇ ଏବଂ ଲିଥିୟମ ବ୍ଲକର ଅନୁସନ୍ଧାନ ରିପୋର୍ଟ ଦାଖଲ କରିଛି। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଜିଏସଆଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନ କାରୀ ସଂସ୍ଥା ଦେଶରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ରଣନୀତିକ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରୁଛନ୍ତି । ଲିଥିୟମ୍, ଆରଇଇ, ନିକେଲ, ପ୍ଲାଟିନମ୍ ଗ୍ରୁପ୍ ଅଫ୍ ଏଲିମେଣ୍ଟସ୍, ପୋଟାଶ, ଗ୍ଲାକୋନାଇଟ୍, ଫସଫରାଇଟ୍, ଗ୍ରାଫାଇଟ୍, ମୋଲିବ୍ଡେନମ ଆଦି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ରଣନୀତିକ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ନିଲାମ ଆରମ୍ଭ କରିବା ଦିଗରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି।
