માનનીય અધ્યક્ષજી, આ ફરી એકવાર દેશની 75 વર્ષની સંસદીય સફરને યાદ કરવાનો અને નવા ગૃહમાં જતા પહેલા તે પ્રેરણાદાયી ક્ષણો અને ઇતિહાસની મહત્વપૂર્ણ ક્ષણોને યાદ કરીને આગળ વધવાની તક છે....આપણે સૌ આ ઐતિહાસિક ભવનથી વિદાય લઈ રહ્યા છીએ. આઝાદી પહેલા આ ગૃહ શાહી વિધાન પરિષદની બેઠક હતી. આઝાદી પછી તેને સંસદ ભવન તરીકે માન્યતા મળી. એ વાત સાચી છે કે આ ઈમારત બનાવવાનો નિર્ણય વિદેશી સંસદસભ્યોએ લીધો હતો, પરંતુ આપણે આ વાત ક્યારેય ભૂલી શકીએ તેમ નથી અને આપણે ગર્વથી કહી શકીએ કે, આ ઈમારતના નિર્માણમાં મારા દેશવાસીઓનો પરસેવો અને મહેનત લાગી છે. પૈસા પણ મારા દેશના લોકોના હતા.
આપણી 75 વર્ષની યાત્રાએ અનેક લોકતાંત્રિક પરંપરાઓ અને પ્રક્રિયાઓમાંથી શ્રેષ્ઠ સર્જન કર્યું છે. અને આ ગૃહમાં રહીને સૌએ સક્રિયપણે તેમાં સહયોગ આપ્યો છે અને સાક્ષી તરીકે પણ તેને જોયો છે. આપણે ભલે નવા ભવનમાં જઈએ, પણ જૂનું આ ભવન પણ, આવનારી પેઢીઓને હંમેશા પ્રેરણા આપતું રહેશે. ભારતની લોકશાહીની સુવર્ણ યાત્રાનો આ એક મહત્વપૂર્ણ અધ્યાય છે, જે સમગ્ર વિશ્વને આ ઈમારત દ્વારા ભારતની નસોમાં રહેલી લોકશાહીની શક્તિથી વાકેફ કરાવતું રહેશે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
અમૃતકાળના પ્રથમ પ્રભાતનો પ્રકાશ, રાષ્ટ્રમાં નવો વિશ્વાસ, નવો આત્મવિશ્વાસ, નવો ઉત્સાહ, નવા સપના, નવા સંકલ્પો અને રાષ્ટ્રની નવી શક્તિ તેને ભરી રહી છે. આજે દરેક જગ્યાએ અને ગર્વ સાથે ભારતીયોની સિદ્ધિઓની ચર્ચા થઈ રહી છે. આપણા 75 વર્ષના સંસદીય ઈતિહાસમાં આ સામૂહિક પ્રયાસનું પરિણામ છે. જેના કારણે આજે વિશ્વમાં તેનો પડઘો સંભળાઈ રહ્યો છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ચંદ્રયાન-3ની સફળતાથી માત્ર ભારત જ નહીં, સમગ્ર દેશ અભિભૂત છે. અને આમાં ભારતની શક્તિનું નવું સ્વરૂપ, જે આધુનિકતા સાથે જોડાયેલું છે, જે વિજ્ઞાન સાથે જોડાયેલું છે, જે ટેક્નોલોજી સાથે જોડાયેલું છે, જે આપણા વૈજ્ઞાનિકોની તાકાત સાથે જોડાયેલું છે, જે 140 કરોડની સંકલ્પશક્તિ સાથે જોડાયેલું છે. દેશવાસીઓ, દેશ અને દુનિયા પર નવી અસર સર્જવા જઈ રહી છે. આ ગૃહ અને આ ગૃહ દ્વારા હું ફરી એકવાર દેશના વૈજ્ઞાનિકો અને તેમના સાથીદારોને શુભેચ્છા અને અભિનંદન આપું છું.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ભૂતકાળમાં, જ્યારે NAM સમિટ યોજાઈ હતી, ત્યારે આ ગૃહે સર્વસંમતિથી ઠરાવ પસાર કર્યો હતો અને દેશે આ પ્રયાસની પ્રશંસા કરી હતી. આજે તમે G-20ની સફળતાની સર્વસંમતિથી પ્રશંસા પણ કરી છે. હું માનું છું કે તમે દેશવાસીઓનું ગૌરવ વધાર્યું છે, હું તમારો આભાર વ્યક્ત કરું છું. જી-20ની સફળતા 140 કરોડ દેશવાસીઓની છે. આ ભારતની સફળતા છે, કોઈ વ્યક્તિની સફળતા નથી, કોઈ પક્ષની સફળતા નથી. ભારતનું સંઘીય માળખું, ભારતની વિવિધતાએ 60 સ્થળોએ 200 થી વધુ સમિટનું ભવ્ય આયોજન કર્યું છે અને ભારત અને દેશની વિવિધ સરકારોના વિવિધ રંગોમાં પ્રદર્શન કર્યું છે અને આ અસર સમગ્ર વિશ્વના મંચ પર અનુભવાય છે. આ આપણા બધા માટે ઉજવણી કરવાનો વિષય છે. તે દેશનું ગૌરવ વધારનાર છે. અને તમે ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમ, ભારતને એ હકીકત પર ગર્વ થશે કે જ્યારે ભારત અધ્યક્ષ હતું ત્યારે આફ્રિકન યુનિયન સભ્ય બન્યું હતું. જ્યારે આફ્રિકન યુનિયનની જાહેરાત કરવામાં આવી ત્યારે તે ભાવનાત્મક ક્ષણ હું ભૂલી શકતો નથી અને આફ્રિકન યુનિયનના પ્રમુખે કહ્યું હતું કે મારા જીવનમાં એવી ક્ષણો આવી હતી કે હું બોલતી વખતે કદાચ રડી પડું. તમે કલ્પના કરી શકો છો કે આટલી મોટી આકાંક્ષાઓ અને આશાઓને પૂર્ણ કરવાનું ભારતનું નસીબ હતું.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ઘણા લોકોમાં ભારત પ્રત્યે શંકાનો સ્વભાવ છે અને તે આઝાદી પછીથી ચાલી આવે છે. આ વખતે પણ એવું જ હતું. ત્યાં કોઈ ઘોષણા થશે નહીં, તે અશક્ય છે. પરંતુ આ ભારતની તાકાત છે, તે પણ થયું અને વિશ્વએ સર્વસંમતિથી એક સામાન્ય ઢંઢેરો લઈને અને ભવિષ્ય માટે રોડમેપ લઈને અહીંથી શરૂઆત કરી છે.
અને આદરણીય અધ્યક્ષજી,
તમારા નેતૃત્વ હેઠળ, કારણ કે ભારતનું પ્રમુખપદ નવેમ્બરના છેલ્લા દિવસ સુધીનું છે, અમે હવે અમારી પાસે જે સમય છે તેનો સદુપયોગ કરવા જઈ રહ્યા છીએ, અને તમારા નેતૃત્વ હેઠળ, વિશ્વભરના આ G-20 સભ્યો, P-20ના સંસદના વક્તાઓની એક સમિટની તમે જે જાહેરાત કરી છે, સરકાર તમારા પ્રયત્નોને સંપૂર્ણ સમર્થન અને સહકાર આપશે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણા બધા માટે ગર્વની વાત છે, આજે ભારત વિશ્વ મિત્ર તરીકે પોતાનું સ્થાન બનાવવામાં સફળ રહ્યું છે. આખી દુનિયા ભારતમાં પોતાના મિત્રને શોધી રહી છે, આખી દુનિયા ભારતની મિત્રતાનો અનુભવ કરી રહી છે. અને તેનું મૂળ કારણ આપણા મૂલ્યો છે, જે આપણને વેદથી લઈને વિવેકાનંદ સુધી મળ્યા છે, 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ'નો મંત્ર આજે આપણને એક સાથે લાવવામાં વિશ્વને જોડી રહ્યો છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ઘરમાંથી વિદાય લેવી એ ખૂબ જ લાગણીશીલ ક્ષણ છે. જો પરિવાર જૂનું ઘર છોડીને નવા ઘરમાં જાય છે, તો ઘણી બધી યાદો તેને થોડી ક્ષણો માટે હચમચાવી દે છે અને જ્યારે આપણે ઘરની બહાર નીકળીએ છીએ ત્યારે આપણું મન અને મગજ પણ તે બધાથી ભરેલું હોય છે. લાગણીઓ, ઘણી બધી યાદોથી ભરેલી. કડવા-મીઠા અનુભવો થયા છે, વિવાદો થયા છે, ક્યારેક સંઘર્ષનું વાતાવરણ બન્યું છે તો ક્યારેક આ ગૃહમાં ઉજવણી અને ઉત્સાહનું વાતાવરણ પણ બન્યું છે. આ બધી સ્મૃતિઓ આપણા સૌની સામાન્ય યાદો છે, તે આપણા સૌનો સમાન વારસો છે અને તેથી તેનું ગૌરવ પણ આપણા બધા માટે સમાન છે. આપણે આ 75 વર્ષોમાં સ્વતંત્ર ભારતના પુનર્નિર્માણને લગતી ઘણી ઘટનાઓ અહીં ગૃહમાં આકાર લેતી જોઈ છે. આજે જ્યારે આપણે આ ગૃહ છોડીને નવા ગૃહ તરફ જવાના છીએ, ત્યારે ભારતના સામાન્ય માણસની ભાવનાઓને જે માન અને સન્માન મળ્યું છે તેને વ્યક્ત કરવાની પણ આ એક તક છે.
અને તેથી, આદરણીય અધ્યક્ષજી,
જ્યારે હું પહેલીવાર સંસદનો સભ્ય બન્યો અને સાંસદ તરીકે આ ભવનમાં પ્રવેશ્યો ત્યારે મેં સ્વાભાવિક રીતે જ મારું માથું નમાવીને આ સંસદભવનના દરવાજે પગ મૂક્યો અને લોકશાહીના આ મંદિરને અંજલિ આપી હતી. તે ક્ષણ મારા માટે લાગણીઓથી ભરેલી હતી, હું કલ્પના પણ કરી શકતો ન હતો પરંતુ તે ભારતીય લોકશાહીની તાકાત છે, તે ભારતના સામાન્ય માણસની લોકશાહી પ્રત્યેની આસ્થાનું પ્રતિબિંબ છે કે રેલ્વે પ્લેટફોર્મ પર રહેતો એક ગરીબ પરિવારનો બાળક. સંસદ સુધી પહોંચી શક્યો. મેં ક્યારેય કલ્પના નહોતી કરી કે દેશ મને આટલું સન્માન આપશે, મને આટલા આશીર્વાદ આપશે, મને આટલો પ્રેમ કરશે વિચાર્ય ન્હોતું અધ્યક્ષજી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણી વચ્ચે એવા ઘણા લોકો છે જે સંસદ ભવનની અંદર લખેલી વસ્તુઓ વાંચતા રહે છે અને ક્યારેક તેનો ઉલ્લેખ પણ કરે છે. અહીં આપણી પાસે સંસદ ભવનના પ્રવેશદ્વાર પરના ચાંગદેવના ઉપદેશમાંથી એક વાક્ય છે, સંપૂર્ણ વાક્ય છે 'લોકદ્વારમ' એટલે કે જનતા માટે દરવાજા ખોલો અને જુઓ કે તેઓ તેમના અધિકારો કેવી રીતે મેળવે છે, આપણા ઋષિ-મુનિઓએ આ કહ્યું છે. તે લખાયેલું છે, તે આપણા પ્રવેશદ્વાર પર લખાયેલું છે. આ સત્યના સાક્ષી આપણે સૌ અને આપણી પહેલા જેઓ અહીં રહી ચૂક્યા છે તેઓ પણ છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
જેમ જેમ સમય બદલાયો છે તેમ તેમ આપણા ગૃહની રચના પણ સતત બદલાતી રહી છે અને વધુ સમાવિષ્ટ બની રહી છે. વિવિધતાથી ભરેલા આ ગૃહમાં સમાજના દરેક વર્ગના પ્રતિનિધિઓ જોવા મળે છે, ઘણી ભાષાઓ છે, ઘણી બોલીઓ છે, ખાદ્યપદાર્થો છે, બધું જ ગૃહની અંદર છે અને સમાજના દરેક વર્ગના લોકો, તેમની સામાજિક રચનાને ધ્યાનમાં લીધા વિના, દરેક વર્ગના લોકો હાજર રહે છે. તે આર્થિક પૃષ્ઠભૂમિની હોય, ગામની હોય કે શહેરની, સંપૂર્ણ સમાવિષ્ટ વાતાવરણમાં, સામાન્ય લોકોની ઈચ્છાઓ અને આકાંક્ષાઓને ગૃહમાં પૂરી શક્તિ સાથે વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. દલિત હોય, પીડિત લોકો હોય, આદિવાસીઓ હોય, પછાત લોકો હોય, મહિલાઓ હોય, દરેકનું યોગદાન ધીમે ધીમે વધતું ગયું છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
શરૂઆતમાં મહિલાઓની સંખ્યા ઓછી હતી પરંતુ ધીરે ધીરે માતાઓ અને બહેનોએ પણ આ ગૃહનું ગૌરવ વધાર્યું છે, તેઓએ આ ગૃહની ગરિમામાં મોટો બદલાવ લાવવામાં ફાળો આપ્યો છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
શરૂઆતથી લઈને અત્યાર સુધીમાં, એક અંદાજ મુજબ, આટલા વર્ષોમાં સાડા સાત હજારથી વધુ જનપ્રતિનિધિઓએ બંને ગૃહમાં મળીને યોગદાન આપ્યું છે. આ સમયગાળા દરમિયાન લગભગ 600 મહિલા સાંસદોએ પણ બંને ગૃહમાં આ ગૃહની ગરિમા વધારી છે.
અને આદરણીય અધ્યક્ષજી,
હવે આપણે જાણીએ છીએ કે આદરણીય ઇન્દ્રજિત ગુપ્તાજી 43 વર્ષથી ગૃહમાં છે, જો તે મારી ભૂલ ન થતી હોય તો, તેમને લાંબા સમય સુધી આ ગૃહમાં બેસવાનો અને 43 વર્ષ સુધી તેના સાક્ષી બનવાનો લહાવો મળ્યો. અને આ એ ગૃહ છે, આદરણીય અધ્યક્ષજી, જ્યાં શતિગુર રહેમાનજી 93 વર્ષની ઉંમરે પણ ગૃહમાં યોગદાન આપતા રહ્યા. અને આદરણીય અધ્યક્ષજી, આ ભારતની લોકશાહીની તાકાત છે કે 25 વર્ષની ચંદ્રમણિ મુર્મુ આ ગૃહના સભ્ય બન્યા, તે માત્ર 25 વર્ષની વયે આ ગૃહના સૌથી યુવા સભ્ય બન્યા.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણે બધાએ દલીલો, વિવાદો, કટાક્ષોનો અનુભવ કર્યો છે, આપણે બધાએ તેમને પહેલ કરી છે અને કોઈ બાકી નથી. પરંતુ તેમ છતાં, કદાચ કુટુંબની જે લાગણી આપણી વચ્ચે રહી છે, તે આપણી પહેલાની પેઢીઓમાં પણ રહી છે, જે લોકો પ્રચાર માધ્યમો દ્વારા આપણા સ્થાનનું રૂપ જુએ છે અને જે લાગણી આપણને તરત જ અનુભવે છે. પરિવારની લાગણી છે, તે લોકોને એક અલગ ઊંચાઈ પર લઈ જાય છે, આ પણ આ ઘરની તાકાત છે. એક કૌટુંબિક લાગણી અને તેની સાથે આપણે ક્યારેય કડવાશ સાથે સાથ છોડીએ છીએ, ઘર છોડ્યાના ઘણા વર્ષો પછી પણ એ જ પ્રેમ મળતો હોય છે, તો પણ આપણે એ પ્રેમ ક્યારેય ભૂલીએ છીએ, એ સ્નેહભર્યા દિવસો આપણે ક્યારેય ભૂલી શકતા નથી, તે હું અનુભવી શકું છું.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણી પહેલાં તેમજ વર્તમાનમાં આપણે ઘણી વખત જોયું છે કે અનેક સંકટ વચ્ચે, અનેક અગવડતાઓ વચ્ચે પણ સાંસદો ગૃહમાં આવ્યા છે અને શારીરિક પીડામાં પણ તેઓએ સાંસદ તરીકે, જનપ્રતિનિધિ તરીકે ગૃહમાં પોતાનું યોગદાન આપ્યું છે. આવી અનેક ઘટનાઓ આજે આપણી સામે છે જ્યાં લોકોએ પોતાની ફરજ નિભાવી છે. ગંભીર બિમારી હોવા છતાં કોઈએ વ્હીલચેરમાં આવવું પડ્યું, તો કોઈએ ડોક્ટરોને બહાર ઊભા રાખીને અંદર આવવાનું થયું, પરંતુ તમામ સાંસદોએ ગમે તે રીતે પોતાની ભૂમિકા ભજવી છે.
કોરોના સમયગાળો આપણી સામે એક ઉદાહરણ છે કે દરેક પરિવાર બહાર જાય તો મૃત્યુના ડર વિના જીવતો હતો, તેમ છતાં બંને ગૃહમાં આપણા માનનીય સાંસદો કોરોના કાળની આ કટોકટીની ઘડીમાં પણ ગૃહમાં આવ્યા અને પોતાની ફરજ નિભાવી. અમે રાષ્ટ્રનું કામ અટકવા દીધું નથી. જ્યારે જરૂર પડી ત્યારે અમારે અંતર જાળવવું પડ્યું અને વારંવાર પરીક્ષણ કરાવવું પડ્યું. ગૃહમાં આવતા હતા પરંતુ માસ્ક પહેરવાનું હતું. બેઠક વ્યવસ્થા પણ બદલાઈ અને સમય પણ બદલાયો. રાષ્ટ્રનું કામ અટકવું ન જોઈએ તેવી લાગણી સાથે તમામ સભ્યોએ આ ગૃહને પોતાની ફરજનું મહત્ત્વનું અંગ માન્યું છે. મેં સંસદને ચાલુ રાખી છે અને મેં જોયું છે કે લોકોને ગૃહ પ્રત્યે એટલો લગાવ છે કે પહેલા આપણે જોતા હતા કે કોઈ ત્રીસ વર્ષ પહેલાં સાંસદ હશે, કોઈ પાંત્રીસ વર્ષ પહેલાં સાંસદ હશે, પરંતુ તે ચોક્કસપણે સેન્ટ્રલ હોલમાં આવશે. જેમ તેમને મંદિર જવાની આદત હોય છે, તેવી જ રીતે તેમને સંસદમાં આવવાની આદત પડી જાય છે, તેઓ આ સ્થાન સાથે જોડાઈ જાય છે. ઘનિષ્ઠ જોડાણ છે અને એવા ઘણા વૃદ્ધો છે જેઓ આવીને લાગે છે કે ચાલો એક પ્રવાસ કરીએ, આજે તેમની પાસે જનપ્રતિનિધિ તરીકેની જવાબદારી નથી પણ તેઓ જમીન પ્રત્યેનો લગાવ કેળવે છે, તે આ સદનની તાકાત બની જાય છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આઝાદી પછી ઘણા ખ્યાતનામ વિદ્વાનોએ ઘણી આશંકા વ્યક્ત કરી હતી. મને ખબર નથી કે દેશનું શું થશે, તે ચાલી શકશે કે નહીં, એક રહેશે કે વિઘટન થશે, લોકશાહી ટકી શકશે કે નહીં, પચાસ વાતો, પરંતુ આ દેશની સંસદની શક્તિ છે કે તે આખી દુનિયાને ખોટી સાબિત કરી છે. અને આ દેશ પુરી તાકાત સાથે આગળ વધી રહ્યો છે. અને એવી માન્યતા સાથે કે આપણને શંકાઓ હોઈ શકે છે, ઘનઘોર વાદળો હોઈ શકે છે, પરંતુ આપણે સફળતા પ્રાપ્ત કરવાનું ચાલુ રાખીશું અને આ આપણે બધાએ, આપણી જૂની પેઢીઓએ સાથે મળીને કરેલા કાર્યને ગૌરવ આપવાનો અવસર છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ બિલ્ડિંગમાં બે વર્ષ અને અગિયાર મહિના સુધી બંધારણ સભાની બેઠકો યોજાતી હતી. અને જે દેશ આજે પણ આપણને ચલાવે છે તેના માટે તેમણે આપણને માર્ગદર્શન આપ્યું અને જે બંધારણ આપણને 26 નવેમ્બર 1949ના રોજ મળ્યું તે 26 જાન્યુઆરી 1950ના રોજ અમલમાં આવ્યું. આ 75 વર્ષમાં સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ એ છે કે આ સંસદમાં દેશના સામાન્ય લોકોનો વિશ્વાસ વધ્યો છે. અને લોકશાહીની સૌથી મોટી તાકાત એ છે કે આ મહાન સંસ્થા, આ મહાન ઈન્સ્ટીટ્યૂટ, આ વ્યવસ્થામાં તેમની શ્રદ્ધા અતૂટ રહે, તેમની શ્રદ્ધા અકબંધ રહે. આ 75 વર્ષોમાં આપણી સંસદ પણ જન ભાવનાઓની અભિવ્યક્તિ માટેનું ભવન બની ગયું છે. અહીં જનભાવનાઓની મજબૂત અભિવ્યક્તિ છે અને આપણે જોઈએ છીએ કે રાજેન્દ્ર બાબુથી લઈને ડૉ. કલામ, રામનાથજી કોવિંદ અને હવે દ્રૌપદી મુર્મુજી સુધીના તમામના સંબોધનોથી અમારા ગૃહોને ફાયદો થયો છે, તેમનું માર્ગદર્શન મળ્યું છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
પંડિત નેહરુજી, શાસ્ત્રીજીથી લઈને કે અટલજી, મનમોહનજી સુધી, એક વિશાળ શૃંખલાએ આ ગૃહનું નેતૃત્વ કર્યું છે અને ગૃહ દ્વારા દેશને દિશા આપી છે. તેમણે સખત મહેનત કરીને દેશને નવો આકાર આપવા પ્રયાસો કર્યા છે. આજનો અવસર પણ તે બધાને વખાણવાનો છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, લોહિયાજી, ચંદ્રશેખરજી, અડવાણીજી, અસંખ્ય નામો જેમણે આપણા ગૃહને સમૃદ્ધ બનાવવામાં, ચર્ચાઓને સમૃદ્ધ કરવામાં અને દેશના સામાન્ય માણસના અવાજને મજબૂત બનાવવામાં યોગદાન આપ્યું છે. વિશ્વભરના અનેક રાષ્ટ્રાધ્યક્ષોને પણ આપણા આ ગૃહોને સંબોધવાની તક મળી અને તેમના શબ્દોમાં પણ ભારતની લોકશાહી પ્રત્યે આદર વ્યક્ત થયો.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આનંદ અને ઉત્સાહની ક્ષણો વચ્ચે ગૃહની આંખોમાંથી પણ આંસુ વહી ગયા. જ્યારે તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન દેશે પોતાના ત્રણ પ્રધાનમંત્રી ગુમાવવા પડ્યા ત્યારે આ ગૃહ દુઃખથી ભરેલું હતું. નેહરુજી, શાસ્ત્રીજી, ઈન્દિરાજી, પછી આ સદન તેમને અશ્રુભીની આંખો સાથે વિદાય આપી રહ્યો હતો.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ઘણા પડકારો હોવા છતાં, દરેક સ્પીકર, દરેક અધ્યક્ષે બંને ગૃહોને ઉત્તમ રીતે અને તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન લીધેલા નિર્ણયો સરળતાથી ચલાવ્યા છે. તે નિર્ણયો કદાચ માવલંકરજીના કાળથી કે સુમિત્રાજીના સમયગાળાથી કે બિરલાજીના સમયથી શરૂ થયા હશે. આજે પણ તે નિર્ણયોને સંદર્ભ બિંદુ ગણવામાં આવે છે. આ કાર્ય આપણા લગભગ 17 વક્તાઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે અને તેમાંથી આપણી બે મહિલા વક્તા અને માવલંકરજીથી લઈને કે સુમિત્રાતાઈ અને બિરલાજી સુધી, આપણે આજે પણ તે મેળવી રહ્યા છીએ. દરેકની પોતાની શૈલી હોય છે. પરંતુ તેમણે દરેકને સાથે લઈને અને નિયમો અને નિયમોનું પાલન કરીને આ ગૃહને હંમેશા ઉત્સાહિત રાખ્યું છે. આજે હું એ તમામ વક્તાઓને પણ વંદન અને અભિનંદન પાઠવું છું.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
એ વાત સાચી છે કે આપણે જનપ્રતિનિધિઓ પોતપોતાની ભૂમિકા ભજવીએ છીએ, પરંતુ સતત રીતે આપણી વચ્ચે બેઠેલા આ જૂથની ઘણી પેઢીઓ પણ બદલાઈ ગઈ છે. ક્યારેક તેઓ કાગળો લઈને દોડી આવે છે, તેમનું યોગદાન પણ ઓછું નથી. તેઓ અમને કાગળો પહોંચાડવા દોડે છે, ગૃહમાં કોઈ ભૂલ ન થાય, તેના નિર્ણયમાં કોઈ ભૂલ ન થાય તે માટે તેઓ સતર્ક રહે છે. તેમના દ્વારા કરવામાં આવેલા કામથી ગૃહના શાસનની ગુણવત્તા સુધારવામાં પણ ઘણી મદદ મળી છે. હું તે બધા સહકર્મીઓને અને તેમનાથી આગળ ચાલનારાઓને પણ હૃદયપૂર્વક અભિનંદન આપું છું. એટલું જ નહીં, ગૃહનો અર્થ આ વિભાગ જ નથી. આ આખા સંકુલમાં ઘણા લોકોએ અમને ચા પીવડાવી હશે, કોઈએ અમને પાણી પીવડાવ્યું હશે, કોઈએ આખી ચાલેલા સદનમાં કોઈ ભૂખ્યા રહેવા નહીં દીધા હોય, અનેક પ્રકારની સેવાઓ આપી હશે. કોઈ માળીએ તેની બહારના પર્યાવરણની કાળજી લીધી હશે, કોઈએ તેની સફાઈ કરી હશે, કોણ જાણે કેટલા લોકો હશે જેમણે આપણને બધાને સારી રીતે કામ કરવામાં મદદ કરી હશે અને અહીં કરવામાં આવેલ કાર્ય દેશને આગળ લઈ જવા માટે વધુને વધુ ઉપયોગી છે, મારા વતી અને આ ગૃહ વતી, હું ખાસ કરીને તે લોકોને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરું છું જેમણે પર્યાવરણ બનાવવા અને આ દેશને આગળ વધારવાનું કામ ઝડપથી આગળ વધે તે માટેની વ્યવસ્થા કરવામાં યોગદાન આપ્યું છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
લોકશાહીનું આ ભવન... આતંકવાદી હુમલો થયો. આખી દુનિયામાં આ આતંકવાદી હુમલો કોઈ ઈમારત પર થયો ન હતો. આ લોકશાહીની માતા, આપણા આત્મા પર હુમલો હતો. આ દેશ તે ઘટનાને ક્યારેય ભૂલી શકશે નહીં, પરંતુ આજે હું તેમને સલામ કરું છું જેમણે ગૃહને બચાવવા અને દરેક સભ્યને બચાવવા માટે આતંકવાદીઓ સામે લડતી વખતે તેમની છાતી પર ગોળીઓનો સામનો કર્યો હતો. તે આપણી વચ્ચે નથી પરંતુ તેણે ઘણું સારું કામ કર્યું છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આજે જ્યારે આપણે આ ગૃહ છોડી રહ્યા છીએ, ત્યારે હું એવા પત્રકાર મિત્રોને પણ યાદ કરવા માંગુ છું કે જેમણે પોતાના કાર્યકાળ દરમિયાન સંસદના કામનું રિપોર્ટિંગ કરવામાં પોતાનું આખું જીવન વિતાવ્યું છે. એક રીતે, તે જીવંત સાક્ષી રહ્યો છે. તેમણે દરેક ક્ષણની માહિતી દેશમાં ફેલાવી છે અને આ બધી ટેકનોલોજી તે સમયે ઉપલબ્ધ નહોતી. તે સમયે આ એવા લોકો હતા જેઓ અહીં સમાચાર પહોંચાડતા હતા અને તેઓ અંદરની માહિતી પણ પહોંચાડવાની ક્ષમતા ધરાવતા હતા, અને મેં જોયું કે જે પત્રકારો સંસદને કવર કરે છે, તેમના નામ કદાચ ખબર ન હોય પણ તેમના કામને કોઈ ભૂલી નથી શકતા. અને સમાચાર માટે નહીં, સંસદભવનમાંથી ભારતની આ વિકાસયાત્રાને સમજવામાં તેમણે પોતાની શક્તિ ખર્ચી નાખી હતી. આજે પણ હું જૂના પત્રકાર મિત્રોને મળું છું જેમણે ક્યારેય સંસદનું કવરેજ કર્યું છે અને તેઓ મને એવી અજાણી વાતો કહે છે જે તેમણે પોતાની આંખે જોઈ છે અને કાનથી સાંભળી છે, જે આશ્ચર્યજનક છે. કહેવાનો અર્થ એ છે કે એક રીતે અહીંની દિવાલોની તાકાત તેમની કલમમાં પ્રતિબિંબિત થઈ છે અને તે કલમ દ્વારા તેમણે સંસદ અને સંસદ સભ્યો પ્રત્યે દેશની અંદર ગૌરવની લાગણી જગાવી છે. આજે ઘણા પત્રકાર ભાઈઓની જેમ હું કદાચ ત્યાં ન હોત, પરંતુ આ ગૃહ છોડવું એ મારા માટે ભાવનાત્મક ક્ષણ છે, હું દૃઢપણે માનું છું કે આ ગૃહ છોડવું એ આ પત્રકાર ભાઈઓ માટે પણ એટલી જ ભાવનાત્મક ક્ષણ હશે કારણ કે આ ગૃહ માટે તેમનો પ્રેમ વધુ રહ્યો છે. અમારા કરતાં. અમારી વચ્ચે કેટલાક એવા પત્રકારો હશે જેમણે અમારી સાથે નાના હતા ત્યારથી કામ કર્યું હશે. લોકશાહીનું મહત્ત્વપૂર્ણ બળ બનવામાં તેમના યોગદાનને યાદ કરવાનો પણ આજનો અવસર છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
જ્યારે આપણે ઘરની અંદર આવીએ છીએ. આપણને નાથ બ્રહ્માનો ખ્યાલ છે. તે આપણા શાસ્ત્રોમાં માનવામાં આવે છે. એક જ લયમાં જો કોઈ સ્થાનનું અનેકવાર પાઠ કરવામાં આવે તો તે તીર્થસ્થાન બની જાય છે. તેમાં સકારાત્મક વાતાવરણ છે. ધ્વનિની શક્તિ છે, જે સ્થાનને સંપૂર્ણ સ્થાનમાં પરિવર્તિત કરે છે. હું માનું છું કે આ ગૃહમાં પણ સાડા સાત હજાર જનપ્રતિનિધિઓ દ્વારા વારંવાર જે શબ્દો અને અવાજો ગુંજ્યા છે, આપણે આ ગૃહમાં બેસીને વધુ ચર્ચા કરીએ કે ન કરીએ, પરંતુ તેનો પડઘો તેને તીર્થસ્થાન બનાવે છે. હા, તે એક જાગૃત સ્થળ બની જાય છે. આજથી 50 વર્ષ પછી પણ જ્યારે લોકશાહીમાં આસ્થા ધરાવનાર દરેક વ્યક્તિ અહીંની મુલાકાતે આવશે ત્યારે તેમને એવો પડઘો અનુભવાશે કે ભારતની આત્માનો અવાજ અહીં ગુંજ્યો હતો.
અને તેથી આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ એ જ સદન છે જ્યાં એક સમયે ભગતસિંહ, બટુકેશ્વર દત્તે પોતાની બહાદુરી અને તાકાતથી બ્રિટિશ સલ્તનતને બોમ્બ વિસ્ફોટ કરીને બાળી નાંખી હતી. દેશનું કલ્યાણ ઇચ્છનારાઓને બોમ્બનો પડઘો પણ ક્યારેય ઊંઘવા દેતો નથી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ તે ઘર છે જ્યાં પંડિતજીને આ કારણથી યાદ કરવામાં આવ્યા હતા, તેમને ઘણી વસ્તુઓ માટે યાદ કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ અમે તેમને ચોક્કસપણે યાદ કરીશું. આ ગૃહમાં પંડિત નેહરુના એટ ધ સ્ટ્રોક ઓફ મિડનાઈટની ગુંજ આપણને બધાને પ્રેરણા આપતી રહેશે. અને આ ગૃહમાં અટલજીએ કહ્યું હતું, તે શબ્દો આજે પણ આ ગૃહમાં ગુંજી રહ્યા છે. સરકારો આવશે અને જશે, પક્ષો બનશે અને બગડશે, પરંતુ આ દેશ એવો જ રહેવો જોઈએ.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
જે પંડિત નેહરુની મંત્રીઓની પ્રારંભિક પરિષદ હતી. બાબા સાહેબ આંબેડકરજી મંત્રીના રૂપમાં હતા. તેઓ વિશ્વની શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓને ભારતમાં લાવવા પર ઘણો ભાર મૂકતા હતા. બાબા સાહેબ ફેક્ટરી લોમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સુવિધાઓનો સમાવેશ કરવા માટે સૌથી વધુ આગ્રહી હતા અને પરિણામે આજે દેશને ફાયદો થઈ રહ્યો છે. બાબા સાહેબ આંબેડકરે નહેરુજીની સરકાર દરમિયાન દેશને જળ નીતિ આપી હતી. અને તે જળ નીતિ બનાવવામાં બાબા સાહેબ આંબેડકરે મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણે જાણીએ છીએ કે બાબા સાહેબ આંબેડકર હંમેશા ભારતમાં એક વાત કહેતા હતા કે ભારતમાં સામાજિક ન્યાય માટે ભારતનું ઔદ્યોગિકીકરણ ખૂબ જ જરૂરી છે. કારણ કે દેશના દલિતો અને પછાત વર્ગો પાસે જમીન નથી તો તેઓ શું કરશે? ઉદ્યોગીકરણ થવું જોઈએ. અને બાબા સાહેબના આ વિધાનને સ્વીકારીને ડૉ.શ્યામ પ્રસાદ મુખર્જી, જેઓ પંડિત નેહરુના મંત્રી હતા, આ દેશમાં ઉદ્યોગ નીતિ લાવ્યા, પહેલા વાણિજ્ય મંત્રી તરીકે અને પછી ઉદ્યોગ મંત્રી તરીકે. આજે ભલે ગમે તેટલી ઉદ્યોગની નીતિઓ બનાવવામાં આવે, તેનો આત્મા એ જ રહે છે જે પહેલી સરકાર દ્વારા આપવામાં આવ્યો હતો અને તેમાં તેનો પણ મોટો ફાળો હતો.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ ગૃહમાંથી જ લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીજીએ આપણા દેશના સૈનિકોને 65ના યુદ્ધ દરમિયાન તેમનું મનોબળ વધારવા અને તેમની શક્તિઓને સંપૂર્ણપણે રાષ્ટ્રના હિતમાં સમર્પિત કરવાની પ્રેરણા આપી હતી. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી અને અહીં જ લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ હરિયાળી ક્રાંતિનો મજબૂત પાયો નાંખ્યો હતો.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વમાં બાંગ્લાદેશની આઝાદીની ચળવળને પણ આ ગૃહ દ્વારા ટેકો મળ્યો હતો. આ ગૃહે કટોકટી દરમિયાન લોકશાહી પર થયેલો હુમલો પણ જોયો હતો અને આ ગૃહે મજબૂત લોકશાહીનું પુનરાગમન પણ જોયું હતું, જેનાથી ભારતના લોકોને તેની તાકાતનો અહેસાસ થયો હતો. તેમણે રાષ્ટ્રીય કટોકટી જોઈ હતી, તેમણે આ શક્તિ પણ જોઈ હતી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ ગૃહ હંમેશા એ વાતનું ઋણી રહેશે કે આ ગૃહમાં જ આપણા પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી ચરણસિંહે ગ્રામીણ મંત્રાલય- ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયની રચના કરી હતી. આ ગૃહમાં જ મતદાનની ઉંમર 21 થી 18 કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો અને દેશની યુવા પેઢીને યોગદાન માટે પ્રેરિત અને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા હતા. આપણા દેશે ગઠબંધન સરકારો જોઈ. વી.પી. સિંહજી અને ચંદ્રશેખરજી અને પછીથી શ્રેણી ચાલી. દેશ લાંબા સમયથી એક દિશામાં જઈ રહ્યો હતો. દેશ આર્થિક નીતિઓના બોજ હેઠળ દટાયેલો હતો. પરંતુ તે નરસિમ્હા રાવની સરકાર હતી જેણે હિંમતભેર જૂની આર્થિક નીતિઓને છોડીને નવો માર્ગ અપનાવવાનો નિર્ણય લીધો, જેના પરિણામો આજે દેશને મળી રહ્યા છે.
આપણે આ ગૃહમાં અટલ બિહારી વાજપેયીની સરકાર પણ જોઈ. સર્વ શિક્ષા અભિયાન આજે દેશમાં મહત્વનું બની ગયું છે. આદિજાતિ કાર્યાલય મંત્રાલય અટલજી દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું, પૂર્વોત્તર મંત્રાલય અટલજી દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. પરમાણુ પરીક્ષણ ભારતની ક્ષમતાનું પ્રતીક બની ગયું. અને આ ગૃહમાં, ગૃહે મનમોહનજીની સરકારના કેશ ફોર વોટ કૌભાંડ પણ જોયા છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
'સબકા સાથ સબકા વિકાસ'નો મંત્ર, ઘણા ઐતિહાસિક નિર્ણયો, દાયકાઓથી પડતર પ્રશ્નો, તેમના કાયમી ઉકેલ પણ આ ગૃહમાં લેવામાં આવ્યા છે. અનુચ્છેદ 370: આ ગૃહ હંમેશા ગર્વ સાથે કહેશે કે આ ગૃહના કાર્યકાળ દરમિયાન થયું હતું. વન નેશન, વન ટેક્સ 'વન નેશન, વન ટેક્સ' - GST અંગેનો નિર્ણય પણ આ ગૃહ દ્વારા લેવામાં આવ્યો હતો. આ ગૃહ દ્વારા વન રેન્ક વન પેન્શન ‘વન રેન્ક, વન પેન્શન’ OROP પણ જોવામાં આવ્યું હતું. ગરીબોને 10 ટકા આરક્ષણ આ દેશમાં પહેલીવાર કોઈ પણ વિવાદ વિના આપવામાં આવ્યું.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણે ભારતના લોકતંત્રમાં ઘણા ઉતાર-ચઢાવ જોયા છે અને આ ગૃહ લોકશાહીની તાકાત છે, લોકશાહીની મજબૂતાઈનું સાક્ષી છે અને લોકોના વિશ્વાસનું કેન્દ્રબિંદુ રહ્યું છે. આ સદનની ખાસિયત જુઓ અને આજે પણ દુનિયાના લોકો આશ્ચર્યમાં છે. આ એક એવું ગૃહ છે જેમાં એક સમયે 4 સાંસદોવાળી પાર્ટી સત્તામાં હતી અને 100 સભ્યોવાળી પાર્ટી વિપક્ષમાં બેસતી હતી. આ પણ તાકાત છે. આ ગૃહ લોકશાહીની તાકાત દર્શાવે છે. અને આ એ જ ગૃહ છે જેમાં અટલજીની સરકાર એક વોટથી પરાજિત થઈ હતી અને લોકશાહીનું ગૌરવ વધાર્યું હતું, આવું પણ આ ગૃહમાં થયું હતું. આજે, ઘણા નાના પ્રાદેશિક પક્ષોનું પ્રતિનિધિત્વ, એક રીતે, આપણા દેશની વિવિધતા અને આપણા દેશની આકાંક્ષાઓનું આકર્ષક કેન્દ્રબિંદુ બની ગયું છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ દેશમાં બે પ્રધાનમંત્રી હતા - મોરારજી દેસાઈ, વી.પી. સિંહ, જેમણે ક્ષણભર લડ્યા, કોંગ્રેસમાં જીવન વિતાવ્યું પણ કોંગ્રેસ વિરોધી સરકારનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા હતા, આ પણ તેમની વિશેષતા હતી. અને અમારા નરસિમ્હા રાવજી, તેઓ ઘરે જવાની તૈયારી કરી રહ્યા હતા, તેમણે નિવૃત્તિની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ લોકશાહીની શક્તિ જુઓ, ગૃહની શક્તિ જુઓ કે તેમણે 5 વર્ષ સુધી પ્રધાનમંત્રી તરીકે આપણી સેવા કરી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
અમે સૌથી મુશ્કેલ કાર્યો પણ દરેકની સંમતિથી પૂર્ણ થતા જોયા છે. 2000 થી, અટલજીની સરકાર હતી, આ ગૃહે સર્વસંમતિથી અને ખૂબ જ ઉત્સાહ સાથે 3 રાજ્યોની રચના કરી. જ્યારે છત્તીસગઢની રચના થઈ ત્યારે છત્તીસગઢે પણ ઉત્સવ મનાવ્યો, મધ્યપ્રદેશે પણ ઉત્સવ ઉજવ્યો. જ્યારે ઉત્તરાખંડની રચના થઈ ત્યારે ઉત્તરાખંડે પણ ઉત્સવ ઉજવ્યો, ઉત્તર પ્રદેશે પણ ઉત્સવ ઉજવ્યો. જ્યારે ઝારખંડ બન્યું ત્યારે ઝારખંડે પણ ઉજવણી કરી, બિહારે પણ ઉજવણી કરી.
સર્વસંમતિનું વાતાવરણ ઊભું કરવાની આ આપણા ગૃહની શક્તિ છે, પરંતુ કેટલીક કડવી યાદો એવી છે કે તેલંગાણાના અધિકારોને દબાવવાના જોરદાર પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા અને લોહીની નદીઓ પણ વહાવી દેવામાં આવી. હવે રચના બાદ તેલંગાણા કે આંધ્ર ઉત્સવ ઉજવી શક્યા નથી. કડવાશના બીજ વાવ્યા છે. આ જ જોશ અને ઉત્સાહથી તેલંગાણાનું સર્જન કર્યું હોત તો સારું થાત. તેલંગાણા આજે નવી ઊંચાઈએ પહોંચ્યું હોત.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ ગૃહની પરંપરા રહી છે કે તે સમયે બંધારણ સભાએ તેનું દૈનિક ભથ્થું 45 રૂપિયાથી ઘટાડીને 40 રૂપિયા કર્યું હતું, તેમને લાગ્યું કે આપણે તેને ઘટાડવું જોઈએ.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આ ગૃહમાં કેન્ટીનમાં મળતી સબસીડી એ છે કે જે ભોજન પહેલા બહુ ઓછા ભાવે મળતું હતું તે જ સભ્યોએ તે સબસીડી નાબૂદ કરી છે અને હવે પુરી રકમ ભરીને કેન્ટીનમાં ભોજન કરે છે.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
જ્યારે કોરોના સમયગાળા દરમિયાન જરૂરિયાત ઊભી થઈ ત્યારે આ સાંસદોએ જ MPLADS ફંડ છોડી દીધું અને સંકટની આ ઘડીમાં દેશની મદદ માટે આગળ આવ્યા. એટલું જ નહીં, કોરોનાના સમયગાળા દરમિયાન, આ ગૃહના સાંસદોએ તેમના પગારમાં 30 ટકાનો ઘટાડો કર્યો અને દેશની સામે આવેલા સંકટમાં તેમણે મોટી જવાબદારી નિભાવી.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
આપણે ગર્વથી કહી શકીએ કે, ગૃહમાં બેઠેલા લોકો પણ આ કહી શકે છે, આપણા પહેલા જેઓ ગૃહમાં બેઠા હતા તેઓ પણ કહી શકે છે કે આપણે જ એવા છીએ જેમણે આપણા પર શિસ્ત લાવવા માટે જનપ્રતિનિધિત્વ કાયદામાં સમયાંતરે કડકાઈનો ઉપયોગ કર્યો, અમે નિયમો લાદ્યા, અમે પોતે નક્કી કર્યું કે જનપ્રતિનિધિના જીવનમાં આવું ન થઈ શકે. હું માનું છું કે વાઇબ્રન્ટ લોકશાહીનું આ એક ઉત્તમ ઉદાહરણ છે અને ગૃહે આ જ આપ્યું છે, માનનીય સાંસદોએ અને આપણી જૂની પેઢીના સાંસદોએ આ આપ્યું છે અને હું માનું છું કે ક્યારેક એ બાબતોને પણ યાદ રાખવી જોઈએ.
આદરણીય અધ્યક્ષજી,
અમારા વર્તમાન સાંસદો માટે, આ એક ખાસ ભાગ્યશાળી પ્રસંગ છે, એક ભાગ્યશાળી પ્રસંગ છે કારણ કે અમને ઇતિહાસ અને ભવિષ્ય બંનેની કડી બનવાની તક મળી છે. અમને ગઈકાલ અને આજ સાથે જોડવાની તક મળી રહી છે અને અમે આવતીકાલના નિર્માણ માટે નવા આત્મવિશ્વાસ, નવા જોશ અને નવા ઉત્સાહ સાથે અહીંથી વિદાય લેવા જઈ રહ્યા છીએ.
આદરણીય અધ્યક્ષ સાહેબ,
આ ગૃહમાં સેવા આપનાર તમામ 7500 લોકપ્રતિનિધિઓને ગૌરવ આપવાનો આજનો દિવસ છે. આપણે આ દીવાલોમાંથી જે પ્રેરણા અને નવો વિશ્વાસ મેળવ્યો છે તે આપણી સાથે લેવાનો છે. એવી ઘણી બાબતો હતી જે ગૃહમાં દરેકની અભિવાદનને પાત્ર હતી પરંતુ કદાચ તેમાં પણ રાજકારણ આવી રહ્યું છે. જો આ ગૃહમાં નહેરુજીના યોગદાનનો મહિમા કરવામાં આવે તો કોણ એવો સભ્ય હશે જેને તાળીઓ પાડવાનું મન ન થાય? પરંતુ તેમ છતાં તે દેશની લોકશાહી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આપણે બધાએ આપણી આશાઓ આપણી અપેક્ષાઓ હેઠળ રાખી છે. આદરણીય સ્પીકર, મને પૂરો વિશ્વાસ છે કે તમારા માર્ગદર્શન હેઠળ અને આ અનુભવી માનનીય સાંસદોની તાકાતથી આપણે આગળ વધીશું, નવી સંસદમાં અમે નવા આત્મવિશ્વાસ સાથે જઈશું.
ફરી એકવાર, આ જૂની યાદોને તાજી કરવા માટે આજે આખો દિવસ આપવા બદલ અને સારા વાતાવરણમાં બધાને યાદ કરવાનો અવસર આપવા બદલ હું આપ સૌનો હૃદયપૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરું છું. અને હું તમામ સભ્યોને વિનંતી કરીશ કે તેઓ તેમના જીવનની આવી પ્રિય યાદો અહીં વ્યક્ત કરે જેથી દેશ સુધી એ પહોંચે કે આપણું આ ગૃહ, આપણા જનપ્રતિનિધિઓની પ્રવૃત્તિઓ ખરા અર્થમાં દેશને સમર્પિત છે. આ લાગણી લોકો સુધી પહોંચવી જોઈએ. આ અપેક્ષા સાથે, હું ફરી એકવાર આ ધરતીને વંદન કરું છું, હું આ ગૃહને વંદન કરું છું. હું ભારતના મજૂરો દ્વારા બાંધવામાં આવેલી દરેક દિવાલની દરેક ઈંટને સલામ કરું છું. અને છેલ્લા 75 વર્ષમાં ભારતની લોકશાહીને નવી શક્તિ અને શક્તિ આપનાર દરેક ગુરુને તે નાદબ્રહ્મને નમન કરતા મારી વાણીને વિરામ આપું છું. ખુબ ખુબ આભાર.
नादब्रह्म को नमन करते हुए मेरी वाणी को विराम देता हूं। बहुत-बहुत धन्यवाद।
