સબકા સાથ, સબકા વિકાસ એ આપણી સામૂહિક જવાબદારી છે: પ્રધાનમંત્રી
દેશના લોકોએ વિકાસના આપણા મોડેલને સમજ્યું છે, તેનું પરીક્ષણ કર્યું છે અને સમર્થન આપ્યું છે: પ્રધાનમંત્રીતુષ્ટિકરણ ઉપર સંતુષ્ટિકરણ, 2014 પછી, દેશે એક નવું મોડેલ જોયું છે અને આ મોડેલ તુષ્ટિકરણનું નહીં પરંતુ સંતોષનું છે: પ્રધાનમંત્રીઆપણા શાસનનો મંત્ર છે - સબકા સાથ, સબકા વિકાસ: પ્રધાનમંત્રીભારતની પ્રગતિ નારી શક્તિ દ્વારા સંચાલિત છે: પ્રધાનમંત્રીઅમે ગરીબો અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા લોકોના કલ્યાણને પ્રાથમિકતા આપી રહ્યા છીએ: પ્રધાનમંત્રીઅમે પીએમ-જનમન દ્વારા આદિવાસી સમુદાયોને સશક્ત બનાવી રહ્યા છીએ: પ્રધાનમંત્રીદેશના 25 કરોડ લોકો ગરીબીમાંથી બહાર નીકળીને નવ મધ્યમ વર્ગનો ભાગ બન્યા છે, આજે, તેમની આકાંક્ષાઓ દેશની પ્રગતિનો સૌથી મજબૂત પાયો છે: પ્રધાનમંત્રીમધ્યમ વર્ગ ભારતની વિકાસ તરફની યાત્રાને આગળ વધારવા માટે આત્મવિશ્વાસ અને કટિબદ્ધ છે: પ્રધાનમંત્રીઅમે દેશભરમાં માળખાગત સુવિધાઓને મજબૂત બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે: પ્રધાનમંત્રીઆજે, દુનિયા ભારતની આર્થિક ક્ષમતાને ઓળખે છે: પ્રધાનમંત્રીપ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે રાજ્યસભામાં સંસદને રાષ્ટ્રપતિના અભિભાષણ પર ધન્યવાદ પ્રસ્તાવનો જવાબ આપ્યો હતો. ગૃહને સંબોધન કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, રાષ્ટ્રપતિનાં સંબોધનમાં ભારતની સિદ્ધિઓ, ભારત પાસેથી વૈશ્વિક અપેક્ષાઓ અને વિકસિત ભારતનાં નિર્માણમાં સામાન્ય માનવીનાં વિશ્વાસને આવરી લેવામાં આવ્યો છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે રાષ્ટ્રપતિનું ભાષણ પ્રેરણાદાયક, અસરકારક હતું અને ભવિષ્યના કાર્ય માટે માર્ગદર્શન પૂરું પાડ્યું હતું. તેમણે સંબોધન માટે રાષ્ટ્રપતિનો આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, 70થી વધારે આદરણીય સાંસદોએ આભાર પ્રસ્તાવને તેમનાં મૂલ્યવાન વિચારોથી સમૃદ્ધ કર્યો છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, બંને પક્ષો વચ્ચે ચર્ચા થઈ હતી, જેમાં દરેક વ્યક્તિએ તેમની સમજણને આધારે રાષ્ટ્રપતિનાં સંબોધનની સમજૂતી આપી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ વિશે ઘણું બધું કહેવામાં આવ્યું છે અને તેમાં સામેલ જટિલતાઓને સમજવામાં તેમને મુશ્કેલી પડી રહી છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ આપણી સહિયારી જવાબદારી છે અને એટલે જ દેશે તેમને સેવા કરવાની તક આપી છે.
વર્ષ 2014થી ભારતની જનતાને સતત તેમની સેવા કરવાની તક આપવા બદલ આભાર વ્યક્ત કરતાં શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, આ અમારા વિકાસ મોડલનો પુરાવો છે, જેની લોકોએ કસોટી કરી છે, તેને સમજી છે અને તેને ટેકો આપ્યો છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, 'નેશન ફર્સ્ટ' શબ્દ તેમના વિકાસનાં મોડલને સૂચવે છે અને તેનું ઉદાહરણ સરકારની નીતિઓ, યોજનાઓ અને કાર્યોમાં આપવામાં આવ્યું છે. સ્વતંત્રતા પછી 5 - 6 દાયકાના લાંબા વિરામ પછી શાસન અને વહીવટના વૈકલ્પિક મોડેલની જરૂર હોવાનું નોંધતા શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, દેશને 2014 થી તુષ્ટિકરણ (તુષ્ટિકરણ) પર સંતોષ (સુંતુષ્ટિકરણ) પર આધારિત વિકાસના નવા મોડેલના સાક્ષી બનવાની તક મળી છે.
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "ભારતમાં સંસાધનોનો મહત્તમ ઉપયોગ સુનિશ્ચિત કરવાનો અમારો આ નિષ્ઠાવાન પ્રયાસ રહ્યો છે." તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભારતનો સમય પણ ન વેડફાય તે માટે પણ દેશનાં વિકાસ અને જનકલ્યાણ માટે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે. એટલે તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "અમે સંતૃપ્તિનો અભિગમ અપનાવ્યો છે." તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આ અભિગમ પાછળનો ઉદ્દેશ આ યોજનાનાં સાચા લાભાર્થીઓને 100 ટકા લાભ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. છેલ્લાં એક દાયકામાં "સૌનો સાથ, સૌનો વિશ્વાસ"ની સાચી ભાવનાનો જમીની સ્તરે અમલ થયો છે એ બાબતનો ઉલ્લેખ કરીને શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, હવે એ સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કારણ કે આ પ્રયાસોથી વિકાસ અને પ્રગતિ સ્વરૂપે ફળ મળ્યું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "સબ કા સાથ, સબ કા વિશ્વાસ આપણા શાસનનો મુખ્ય મંત્ર છે." પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકારે એસસી, એસટી કાયદાને મજબૂત કરીને પોતાની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી છે, જે ગરીબો અને આદિવાસીઓનું સન્માન અને સુરક્ષા વધારીને તેમને સશક્ત બનાવશે.
જાતિવાદનું ઝેર ફેલાવવા માટે આજના સમયમાં ઘણા પ્રયત્નો કરવામાં આવી રહ્યા છે તે અંગે દુઃખ વ્યક્ત કરતા પ્રધાનમંત્રીએ યાદ અપાવ્યું હતું કે, છેલ્લા ત્રણ દાયકાથી બંને ગૃહોના વિવિધ પક્ષોના ઓબીસી સાંસદો ઓબીસી કમિશનને બંધારણીય દરજ્જાની માગણી કરી રહ્યા છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, તેમની સરકારે જ ઓબીસી પંચને બંધારણીય દરજ્જો આપ્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, પછાત વર્ગોનું સન્માન અને સન્માન તેમની સરકાર માટે પણ મહત્ત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તેઓ 140 કરોડ ભારતીયોની પૂજા કરે છે.
દેશમાં જ્યારે પણ અનામતનો વિષય ઊભો થયો છે, ત્યારે સમસ્યાનું સમાધાન મજબૂત રીતે કરવાના પ્રયાસો હાથ ધરવામાં આવ્યા નથી એ બાબત પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, દરેક પ્રસંગે દેશના ભાગલા પાડવા, તણાવ પેદા કરવા અને એકબીજા સામે દુશ્મનાવટ પેદા કરવાની પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં આવી છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દેશને આઝાદી મળ્યાં પછી પણ આ પ્રકારનાં અભિગમો અપનાવવામાં આવ્યાં હતાં. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, તેમની સરકારે સૌપ્રથમ વાર સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસનાં મંત્રથી પ્રેરિત મોડલ પ્રસ્તુત કર્યું છે, જે આર્થિક રીતે નબળાં વર્ગો માટે કોઈ પણ પ્રકારનાં તણાવ કે વંચિતતા વિના આશરે 10 ટકા અનામત પ્રદાન કરે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ નિર્ણયને એસસી, એસટી અને ઓબીસી સમુદાયોએ આવકાર્યો હતો, જેમાં કોઈએ પણ અગવડતા વ્યક્ત કરી ન હતી. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસનાં સિદ્ધાંત પર આધારિત અમલીકરણની પદ્ધતિ સ્વસ્થ અને શાંતિપૂર્ણ રીતે હાથ ધરવામાં આવી હતી, જે નિર્ણયને રાષ્ટ્રવ્યાપી સ્વીકૃતિ તરફ દોરી ગઈ હતી.
પ્રધાનમંત્રીએ દેશમાં દિવ્યાંગો કે દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓ પર તેઓનાં લાયક ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું નથી એ બાબત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસનાં મંત્ર હેઠળ તેમની સરકારે દિવ્યાંગો માટે અનામતનો વિસ્તાર કર્યો છે અને તેમને સુવિધાઓ પ્રદાન કરવા માટે યુદ્ધનાં ધોરણે કામ કર્યું છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓનાં લાભ માટે અસંખ્ય કલ્યાણકારી યોજનાઓ ઊભી કરવામાં આવી છે અને તેનો અમલ કરવામાં આવ્યો છે. તદુપરાંત, શ્રી મોદીએ ટ્રાન્સજેન્ડર સમુદાયના કાનૂની અધિકારો માટે કરવામાં આવેલા પ્રયાસો પર ભાર મૂક્યો હતો, જેમાં મજબૂત કાનૂની પગલાં મારફતે તેમના અધિકારો સુનિશ્ચિત કરવાની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, સરકારનો સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ પ્રત્યેનો અભિગમ સમાજનાં વંચિત વર્ગો પ્રત્યે તેમની કરુણાપૂર્ણ વિચારણા મારફતે પ્રદર્શિત થાય છે.
શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, "ભારતની પ્રગતિ નારી શક્તિથી પ્રેરિત છે." તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જો મહિલાઓને તકો આપવામાં આવે અને તે નીતિ નિર્માણનો ભાગ બને, તો તે દેશની પ્રગતિને વેગ આપી શકે છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે, આ કારણે જ નવી સંસદમાં સરકારનો પ્રથમ નિર્ણય નારી શક્તિનાં સન્માનને સમર્પિત હતો. શ્રી મોદીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, નવી સંસદને માત્ર પોતાનાં દેખાવ માટે જ નહીં, પણ પ્રથમ નિર્ણય માટે યાદ કરવામાં આવશે, જે નારી શક્તિને શ્રદ્ધાંજલિ હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે નવી સંસદનું ઉદઘાટન પ્રશંસા ખાતર અલગ રીતે થઈ શક્યું હોત, પરંતુ તેના બદલે, તે મહિલાઓના સન્માન માટે સમર્પિત હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સંસદે નારી શક્તિના આશીર્વાદથી તેનું કાર્ય શરૂ કર્યું છે.
ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકરને અગાઉની સરકારોએ ક્યારેય ભારતરત્નના હકદાર ન ગણાવ્યા હોવાનું જણાવતાં શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આમ છતાં દેશની જનતાએ ડૉ. આંબેડકરની ભાવના અને આદર્શોનું હંમેશા સન્માન કર્યું છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સમાજનાં તમામ વર્ગોનાં આ સન્માનને કારણે હવે તમામ પક્ષોમાંથી દરેકને અનિચ્છાએ પણ "જય ભીમ" બોલવાની ફરજ પડી છે.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર એસસી અને એસટી સમુદાયો દ્વારા સામનો કરવામાં આવેલા મૂળભૂત પડકારોને ઊંડાણપૂર્વક સમજે છે, તેમણે વ્યક્તિગત રીતે પીડા અને પીડાનો અનુભવ કર્યો છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ડૉ. આંબેડકરે આ સમુદાયોનાં આર્થિક ઉત્થાન માટે સ્પષ્ટ રોડમેપ પ્રસ્તુત કર્યો હતો. ડૉ. આંબેડકરનું એક અવતરણ વાંચીને પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, "જ્યારે ભારત એક કૃષિપ્રધાન દેશ છે, ત્યારે કૃષિ એ દલિતોની મુખ્ય આજીવિકા ન હોઈ શકે." પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, ડૉ. આંબેડકરે બે કારણો ઓળખી કાઢ્યાં હતાં: પ્રથમ, જમીન ખરીદવાની અસમર્થતા અને બીજું, પૈસા હોવા છતાં, જમીન ખરીદવાની કોઈ તકો નહોતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ડૉ. આંબેડકરે દલિતો, આદિવાસીઓ અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા જૂથોને થઈ રહેલા આ અન્યાયના સમાધાન તરીકે ઔદ્યોગિકીકરણની હિમાયત કરી હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ડૉ. આંબેડકર કૌશલ્ય-આધારિત નોકરીઓ અને આર્થિક સ્વનિર્ભરતા માટે ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવામાં માને છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, ડૉ. આંબેડકરનાં વિઝન પર આઝાદી પછી ઘણાં દાયકાઓ સુધી વિચાર કરવામાં આવ્યો નહોતો અને તેને સંપૂર્ણપણે ફગાવી દેવામાં આવ્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ડૉ. આંબેડકરનો ઉદ્દેશ એસસી અને એસટી સમુદાયોની આર્થિક મુશ્કેલીઓ દૂર કરવાનો છે.
વર્ષ 2014માં તેમની સરકારે કૌશલ્ય વિકાસ, નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા અને ઔદ્યોગિક વિકાસને પ્રાથમિકતા આપી હતી એ બાબત તરફ ધ્યાન દોરતાં પ્રધાનમંત્રીએ પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા યોજના શરૂ કરવા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ લુહાર અને કુંભાર જેવા પરંપરાગત કારીગરો અને શિલ્પકારોને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવ્યો હતો, જેઓ સમાજનાં પાયા માટે આવશ્યક છે અને ગામડાંઓમાં પથરાયેલાં છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સૌપ્રથમવાર સમાજનાં આ વર્ગ માટે ચિંતા વ્યક્ત થઈ છે, જે તેમને તાલીમ, ટેકનોલોજીકલ અપગ્રેડેશન, નવા સાધનો, ડિઝાઇન સહાય, નાણાકીય સહાય અને બજારની સુલભતા પ્રદાન કરે છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે તેમની સરકારે આ ઉપેક્ષિત જૂથ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે એક વિશેષ અભિયાન શરૂ કર્યું હતું, અને સમાજને આકાર આપવામાં તેમની નોંધપાત્ર ભૂમિકાને સ્વીકારી હતી.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "અમારી સરકારે પ્રથમ વખત ઉદ્યોગસાહસિકોને આમંત્રણ આપવા અને પ્રોત્સાહન આપવા માટે મુદ્રા યોજના શરૂ કરી છે." તેમણે સમાજના નોંધપાત્ર વર્ગને તેમના આત્મનિર્ભરતા (આત્મનિર્ભરતા)ના સ્વપ્નોને સાકાર કરવામાં મદદરૂપ થવા માટે ગેરંટી વિના લોન પ્રદાન કરવાના મોટા પાયે અભિયાન પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેમાં મોટી સફળતા મળી છે. તેમણે સ્ટેન્ડ અપ ઇન્ડિયા યોજનાનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ એસસી, એસટી અને કોઈ પણ સમુદાયની મહિલાઓને તેમના સાહસોને ટેકો આપવા માટે બાંયધરી વિના રૂ. 1 (એક) કરોડ સુધીની લોન આપવાનો છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, ચાલુ વર્ષે આ યોજનાનું બજેટ બમણું કરવામાં આવ્યું છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોનાં લાખો યુવાનો અને ઘણી મહિલાઓએ મુદ્રા યોજના હેઠળ પોતાનો વ્યવસાય શરૂ કર્યો છે, જેનાથી પોતાને માટે રોજગારીની સુરક્ષા થવાની સાથે-સાથે અન્ય લોકો માટે રોજગારીનું સર્જન પણ થયું છે. તેમણે મુદ્રા યોજનાનાં માધ્યમથી ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકરનાં સ્વપ્નોને સાકાર કરવા દરેક કારીગર અને દરેક સમુદાયનાં સશક્તિકરણ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
ગરીબો અને વંચિતોનાં કલ્યાણ માટે પોતાની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, જેમની અવગણના કરવામાં આવી છે, તેમને હવે પ્રાથમિકતા આપવામાં આવી છે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, વર્તમાન અંદાજપત્રમાં ચર્મ અને ફૂટવેર ઉદ્યોગજેવા વિવિધ લઘુ ક્ષેત્રોને સ્પર્શવામાં આવ્યાં છે, જેનાથી ગરીબ અને સીમાંત સમુદાયોને લાભ થાય છે. એક ઉદાહરણ ટાંકીને પ્રધાનમંત્રીએ રમકડા ઉદ્યોગનો ઉલ્લેખ કરીને નોંધ્યું હતું કે, હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયનાં ઘણાં લોકો રમકડાની બનાવટમાં સામેલ છે. સરકારે આ ક્ષેત્ર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે, જે ગરીબ પરિવારોને વિવિધ પ્રકારની સહાય પૂરી પાડે છે. પરિણામે રમકડાની નિકાસમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે, જે ત્રણ ગણો વધી ગયો છે, જેનો લાભ વંચિત સમુદાયોને થાય છે જેઓ તેમની આજીવિકા માટે આ ઉદ્યોગ પર આધાર રાખે છે.
ભારતમાં માછીમાર સમુદાયના નોંધપાત્ર યોગદાનનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, સરકારે માછીમારો માટે અલગ મંત્રાલયની સ્થાપના કરી છે અને તેમને કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડનો લાભ આપ્યો છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, મત્સ્યપાલન ક્ષેત્રમાં આશરે રૂ. 40,000 કરોડનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રયાસોથી માછલીનું ઉત્પાદન અને નિકાસ બમણી થઈ છે, જેનો સીધો લાભ મત્સ્યપાલક સમુદાયને થયો છે. પ્રધાનમંત્રીએ સમાજનાં સૌથી વધુ ઉપેક્ષિત વર્ગોનાં કલ્યાણ માટે કામ કરવાની સરકારની પ્રાથમિકતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.
જાતિવાદનું ઝેર ફેલાવવાના નવા પ્રયાસો થઈ રહ્યા છે. જે આપણા આદિવાસી સમુદાયોને વિવિધ સ્તરે અસર કરે છે તેની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કેટલાંક જૂથો દેશમાં 200-300 સ્થળોએ ફેલાયેલી ખૂબ જ ઓછી વસતિ ધરાવે છે અને તેમની અત્યંત ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે. તેમણે રાષ્ટ્રપતિના માર્ગદર્શન માટે આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો, જેમને આ સમુદાયો વિશે ગાઢ જાણકારી છે. શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, આ ખાસ કરીને વંચિત આદિવાસી જૂથોને વિશિષ્ટ યોજનાઓમાં સામેલ કરવા માટે વિશેષ પ્રયાસો હાથ ધરવામાં આવ્યાં છે. તેમણે આ સમુદાયો માટે સુવિધાઓ અને કલ્યાણકારી પગલાં પ્રદાન કરવા માટે રૂ. 24,000 કરોડની ફાળવણી સાથે પીએમ જનમન યોજના શરૂ કરવાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. લક્ષ્ય એ છે કે તેમને અન્ય આદિજાતિ સમુદાયોના સ્તરે ઉન્નત કરવું અને આખરે તેમને સમગ્ર સમાજની સમકક્ષ લાવવું.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "અમારી સરકારે દેશના વિવિધ વિસ્તારો પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે, જે નોંધપાત્ર પછાતપણાનો સામનો કરી રહ્યા છે, જેમ કે સરહદી ગામો." તેમણે સરકાર દ્વારા લાવવામાં આવેલા મનોવૈજ્ઞાનિક પરિવર્તન પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે સુનિશ્ચિત કરે છે કે સરહદી ગ્રામજનોને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ ગામડાંઓ, જ્યાં સૂર્યનાં પ્રથમ અને અંતિમ કિરણોને સ્પર્શે છે, તેમને વિશિષ્ટ વિકાસ યોજનાઓ સાથે "પ્રથમ ગામડાંઓ" તરીકે વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, ગ્રામજનોની સમસ્યાઓ સમજવા અને તેનું નિરાકરણ લાવવા માટે મંત્રીઓને માઇનસ 15 ડિગ્રી જેવી વિષમ પરિસ્થિતિમાં પણ 24 કલાક રોકાવા માટે અંતરિયાળ ગામડાઓમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે આ સરહદી વિસ્તારોના ગામના નેતાઓને સ્વતંત્રતા દિવસ અને પ્રજાસત્તાક દિન જેવા રાષ્ટ્રીય ઉજવણીમાં અતિથિ તરીકે આમંત્રિત કરવામાં આવે છે. તેમણે સરકારની સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ પ્રત્યેની કટિબદ્ધતા અને દરેક ઉપેક્ષિત સમુદાય સુધી પહોંચવાનાં સતત પ્રયાસો પર ભાર મૂક્યો હતો. શ્રી મોદીએ દેશની સુરક્ષા માટે વાઇબ્રન્ટ વિલેજ્સ કાર્યક્રમનાં મહત્ત્વ અને ઉપયોગિતા પર ભાર મૂકીને સરકારનાં સતત ધ્યાન પર ભાર મૂક્યો હતો.
પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, પ્રજાસત્તાકનાં 75 વર્ષનાં પ્રસંગે રાષ્ટ્રપતિએ તેમનાં સંબોધનમાં દરેકને બંધારણનાં ઘડવૈયાઓ પાસેથી પ્રેરણા લેવા અપીલ કરી હતી. તેમણે સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, સરકાર બંધારણ ઘડનારાઓની ભાવનામાંથી આદર અને પ્રેરણા સાથે આગળ વધી રહી છે. સમાન નાગરિક સંહિતા (યુસીસી)ના વિષયને સંબોધતા શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, જે લોકો બંધારણ સભાની ચર્ચાઓને વાંચે છે, તેઓ આ લાગણીઓને આગળ લાવવાના પ્રયાસોને સમજશે. તેમણે સ્વીકાર્યું કે કેટલાકને રાજકીય વાંધો હોઈ શકે છે, પરંતુ સરકાર હિંમત અને સમર્પણ સાથે આ વિઝનને પૂર્ણ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે.
બંધારણના ઘડવૈયાઓનું સન્માન કરવા અને તેમની વાતોમાંથી પ્રેરણા લેવાના મહત્વ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ અફસોસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, આઝાદી પછી તરત જ બંધારણના ઘડવૈયાઓની લાગણીઓની અવગણના કરવામાં આવી હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે વચગાળાની વ્યવસ્થા, જે ચૂંટાયેલી સરકાર નહોતી, તેણે ચૂંટાયેલી સરકારની રાહ જોયા વિના બંધારણમાં સુધારા કર્યા હતા. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે તત્કાલીન સરકાર દ્વારા લોકશાહીને જાળવવાનો દાવો કરતી વખતે વાણી સ્વાતંત્ર્ય પર અંકુશ મૂકવામાં આવ્યો હતો અને પ્રેસ પર નિયંત્રણો લાદવામાં આવ્યા હતા. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ બંધારણની ભાવનાની સંપૂર્ણ અવગણના છે.
શ્રી મોદીએ એ બાબત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે, પ્રધાનમંત્રી જવાહરલાલ નેહરુના નેતૃત્વમાં સ્વતંત્ર ભારતની પ્રથમ સરકારનાં કાર્યકાળ દરમિયાન વાણીસ્વાતંત્ર્યને નાબૂદ કરવાની ઘટનાઓ બની હતી. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે મુંબઈમાં કામદારોની હડતાળ દરમિયાન પ્રસિદ્ધ કવિ શ્રી મજરૂહ સુલતાનપુરીએ કોમનવેલ્થની ટીકા કરતી એક કવિતા ગાઈ હતી. જેના કારણે તેમને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. તેમણે એમ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું કે પ્રખ્યાત અભિનેતા શ્રી બલરાજ સાહનીને માત્ર વિરોધ કૂચમાં ભાગ લેવા બદલ જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે લતા મંગેશકરના ભાઈ શ્રી હૃદયનાથ મંગેશકરે અખિલ ભારતીય રેડિયો પર વીર સાવરકરની એક કવિતા પ્રસ્તુત કરવાની યોજના માટે પ્રત્યાઘાતોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે માત્ર આ જ કારણસર હૃદયનાથ મંગેશકરને ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયોમાંથી કાયમી ધોરણે બરતરફ કરવામાં આવ્યા હતા.
કટોકટીનાં સમયગાળા દરમિયાન દેશમાં થયેલા અનુભવોનો ઉલ્લેખ કરીને, જે દરમિયાન સત્તા માટે બંધારણને કચડી નાખવામાં આવ્યું હતું અને તેની ભાવનાને કચડી નાખવામાં આવી હતી, શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દેશને આ વાત યાદ છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કટોકટી દરમિયાન પ્રસિદ્ધ વરિષ્ઠ અભિનેતા શ્રી દેવ આનંદને કટોકટીને જાહેરમાં ટેકો આપવા વિનંતી કરવામાં આવી હતી. શ્રી દેવ આનંદે હિંમત દાખવીને એને ટેકો આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જેને પગલે દૂરદર્શન પરની એમની તમામ ફિલ્મો પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ એ લોકોની ટીકા કરી હતી, જેઓ બંધારણ વિશે વાત કરે છે પણ વર્ષોથી તેને ખિસ્સામાં રાખે છે અને તેના પ્રત્યે કોઈ આદર ભાવ દર્શાવતા નથી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે શ્રી કિશોર કુમારે તત્કાલીન શાસક પક્ષ માટે ગાવાનો ઇનકાર કર્યો હતો અને પરિણામે, ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો પર તેમના તમામ ગીતો પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
કટોકટીના દિવસોને તેઓ ભૂલી ન શકે એ બાબતનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જે લોકો લોકશાહી અને માનવીય ગૌરવની વાત કરે છે, એ જ લોકો છે, જેમણે કટોકટી દરમિયાન શ્રી જ્યોર્જ ફર્નાન્ડિઝ સહિત દેશની મહાન વિભૂતિઓને હાથકડી પહેરાવી હતી અને સાંકળથી બાંધી હતી. તેમણે પ્રકાશ પાડ્યો કે આ સમયગાળા દરમિયાન સંસદના સભ્યો અને રાષ્ટ્રીય નેતાઓ પણ સાંકળો અને હાથકડીમાં બંધાયેલા હતા. તેમણે જણાવ્યું હતું કે "બંધારણ" શબ્દ તેમને અનુકૂળ નથી.
શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, સત્તા અને રાજવી પરિવારનાં ઘમંડ માટે દેશમાં લાખો પરિવારો બરબાદ થઈ ગયા છે અને દેશને કારાવાસમાં ફેરવી દેવામાં આવ્યો છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે લાંબી લડત ચાલુ રહી હતી, જેણે પોતાને અજેય માનનારાઓને લોકોની શક્તિ સામે ઝૂકવાની ફરજ પાડી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, ભારતીય જનતાની નસોમાં જડિત લોકતાંત્રિક ભાવનાને કારણે કટોકટી દૂર થઈ હતી. તેઓ વરિષ્ઠ નેતાઓને તેમની લાંબી જાહેર સેવાઓનું સન્માન કરે છે અને તેમનું સન્માન કરે છે એ બાબતની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ શ્રી મલ્લિકાર્જુન ખડગે અને ભૂતપૂર્વ પ્રધાનમંત્રી શ્રી દેવગૌડા જેવા નેતાઓની સિદ્ધિઓની નોંધ લીધી હતી.
ગરીબોનું સશક્તિકરણ અને તેમનાં ઉત્થાનમાં તેમની સરકારનાં કાર્યકાળમાં આટલું વિસ્તૃત ક્યારેય થયું નથી એ બાબત પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, સરકારે ગરીબોનું સશક્તીકરણ કરવા અને તેમને ગરીબીમાંથી બહાર નીકળવા સક્ષમ બનાવવાનાં ઉદ્દેશ સાથે યોજનાઓની રચના કરી છે. તેમણે દેશના ગરીબોની સંભવિતતા પર વિશ્વાસ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું હતું કે, તક મળવાથી તેઓ કોઈ પણ પડકારનો સામનો કરી શકે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ગરીબોએ આ યોજનાઓ અને તકોનો લાભ લઈને તેમની ક્ષમતાનું પ્રદર્શન કર્યું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "સશક્તિકરણ મારફતે 25 કરોડ લોકો સફળતાપૂર્વક ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યાં છે, જે સરકાર માટે ગર્વની વાત છે." પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, જે લોકો ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યાં છે, તેમણે આકરી મહેનત, સરકારમાં વિશ્વાસ અને યોજનાઓનો લાભ લઈને આ કામગીરી કરી છે અને આજે તેમણે દેશમાં નવ-મધ્યમ વર્ગની રચના કરી છે.
સરકારની નવ-મધ્યમ વર્ગ અને મધ્યમ વર્ગ પ્રત્યેની મજબૂત કટિબદ્ધતા પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, તેમની આકાંક્ષાઓ દેશની પ્રગતિ માટે પ્રેરક બળ છે, જે નવી ઊર્જા પ્રદાન કરે છે અને રાષ્ટ્રીય વિકાસ માટે મજબૂત પાયો પ્રદાન કરે છે. તેમણે મધ્યમ વર્ગ અને નવ-મધ્યમ વર્ગની ક્ષમતાઓ વધારવાનાં પ્રયાસો પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે વર્તમાન બજેટમાં મધ્યમ વર્ગના નોંધપાત્ર ભાગને કરમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. વર્ષ 2013માં આવકવેરાની છૂટની મર્યાદા ₹2 લાખ સુધીની હતી, પરંતુ હવે તેને વધારીને ₹12 લાખ કરવામાં આવી છે. પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, કોઈ પણ વર્ગ કે સમુદાયનાં 70 વર્ષથી વધારે વયની વ્યક્તિઓ આયુષ્માન ભારત યોજનાથી લાભાન્વિત થઈ રહી છે, જે મધ્યમ વર્ગનાં વૃદ્ધો માટે નોંધપાત્ર લાભદાયક છે.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "અમે નાગરિકો માટે ચાર કરોડ મકાનોનું નિર્માણ કર્યું છે, જેમાંથી એક કરોડથી વધારે મકાનોનું નિર્માણ શહેરોમાં થયું છે." તેમણે નોંધ્યું હતું કે ઘર ખરીદનારાઓને અસર કરતી નોંધપાત્ર છેતરપિંડી થતી હતી, જેના કારણે સુરક્ષા પૂરી પાડવી જરૂરી બની હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ સંસદમાં રિયલ એસ્ટેટ (રેગ્યુલેશન એન્ડ ડેવલપમેન્ટ) (રેરા) એક્ટનો અમલ મધ્યમ વર્ગ માટે ઘરની માલિકીનાં સ્વપ્નમાં અવરોધોને પાર કરવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ સાધન બની ગયો છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, વર્તમાન અંદાજપત્રમાં સ્વામીહ પહેલનો સમાવેશ થાય છે, જે અટકી પડેલા હાઉસિંગ પ્રોજેક્ટ્સને પૂર્ણ કરવા માટે રૂ. 15,000 કરોડની ફાળવણી કરે છે, જ્યાં મધ્યમ વર્ગનાં નાણાં અને સુવિધાઓ અટવાઇ હતી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પહેલનો ઉદ્દેશ મધ્યમ વર્ગનાં સ્વપ્નોને સાકાર કરવાનો છે.
સ્ટાર્ટઅપ ક્રાંતિ તરફ આંગળી ચીંધીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ સ્ટાર્ટઅપ્સ મુખ્યત્વે મધ્યમ વર્ગનાં યુવાનો દ્વારા સંચાલિત છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, દુનિયા ભારત તરફ વધુને વધુ આકર્ષિત થઈ રહી છે, ખાસ કરીને સમગ્ર દેશમાં 50-60 સ્થળોએ યોજાયેલી જી-20 બેઠકોને કારણે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, તેનાથી દિલ્હી, મુંબઈ અને બેંગાલુરુથી આગળ ભારતની વિશાળતા છતી થાય છે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, ભારતીય પ્રવાસનમાં વૈશ્વિક સ્તરે વધતો રસ વેપારની અસંખ્ય તકો લાવે છે, જે આવકનાં વિવિધ સ્રોતો પ્રદાન કરીને મધ્યમ વર્ગને મોટો લાભ આપે છે.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "અત્યારે મધ્યમ વર્ગ આત્મવિશ્વાસથી ભરેલો છે, જે અભૂતપૂર્વ છે અને દેશને મોટા પાયે મજબૂત બનાવે છે." તેમણે દ્રઢ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, ભારતીય મધ્યમ વર્ગ વિકસિત ભારતનાં સ્વપ્નને સાકાર કરવા કટિબદ્ધ છે અને સંપૂર્ણપણે સજ્જ છે, મજબૂત બનીને ખભેખભો મિલાવીને આગળ વધી રહ્યો છે.
યુવાનો વિકસિત ભારતના નિર્માણમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે એ બાબત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ વસતિવિષયક લાભ પર ભાર મૂક્યો હતો અને નોંધ્યું હતું કે, અત્યારે શાળા અને કોલેજોમાં અભ્યાસ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓ વિકસિત રાષ્ટ્રનો પ્રાથમિક લાભાર્થી બનશે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, જેમ જેમ યુવા વય વધશે, તેમ-તેમ દેશની વિકાસ યાત્રા પ્રગતિ કરશે, જે તેમને વિકસિત ભારતનો મહત્ત્વપૂર્ણ પાયો બનાવશે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં એક દાયકામાં શાળાઓ અને કોલેજોમાં યુવાનોનો આધાર મજબૂત કરવા વ્યૂહાત્મક પ્રયાસો થયા છે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે છેલ્લાં 30 વર્ષથી, 21 મી સદીના શિક્ષણ પર બહુ ઓછો વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો, અને અગાઉનું વલણ વસ્તુઓને જેમ છે તેમ જ ચાલુ રાખવા દેવાનું હતું. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (એનઇપી) આ સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવા માટે લગભગ ત્રણ દાયકા પછી પ્રસ્તુત કરવામાં આવી છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, આ નીતિ હેઠળ વિવિધ પહેલો, જેમાં પ્રધાનમંત્રી શ્રી શાળાઓની સ્થાપના સામેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ શિક્ષણમાં ક્રાંતિ લાવવાનો છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આશરે 10,000થી 12,000 પ્રધાનમંત્રી શ્રી શાળાઓ સ્થાપિત થઈ ચૂકી છે, જેમાં ભવિષ્યમાં વધારે શાળાઓ ઊભી કરવાની યોજના છે. તેમણે શિક્ષણ નીતિમાં ફેરફારોને લગતા મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય પર પણ ભાર મૂક્યો હતો જેમાં હવે શિક્ષણ માટેની જોગવાઈઓ અને માતૃભાષામાં લેવાતી પરીક્ષાઓનો સમાવેશ થાય છે. ભારતમાં ભાષા સાથે સંબંધિત વિલંબિત સંસ્થાનવાદી માનસિકતા પર ભાર મૂકીને તેમણે ગરીબ, દલિત, આદિજાતિ અને હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોનાં બાળકોને ભાષાનાં અવરોધોને કારણે થતાં અન્યાય પર ભાર મૂક્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ પોતાની માતૃભાષામાં શિક્ષણની જરૂરિયાત પર પણ ટિપ્પણી કરી હતી, જે વિદ્યાર્થીઓને અંગ્રેજીમાં નિપુણતાને ધ્યાનમાં લીધા વિના ડૉક્ટર અને એન્જિનિયર તરીકે કારકિર્દી બનાવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. તેમણે એ સુનિશ્ચિત કરવા હાથ ધરવામાં આવેલા નોંધપાત્ર સુધારા પર ભાર મૂક્યો હતો કે, તમામ પૃષ્ઠભૂમિનાં બાળકો ડૉક્ટર અને એન્જિનીયર બનવાનાં સ્વપ્નો જોઈ શકે. તદુપરાંત, પ્રધાનમંત્રીએ આદિવાસી યુવાનો માટે એકલવ્ય મોડલ રેસિડેન્શિયલ સ્કૂલ્સના વિસ્તરણ પર ભાર મૂક્યો હતો અને નોંધ્યું હતું કે, એક દાયકા અગાઉ આશરે 150 શાળાઓ હતી, જે આજે વધીને 470 શાળાઓ થઈ છે, જેમાં વધુ 200 શાળાઓ સ્થાપિત કરવાની યોજના છે.
શિક્ષણ સુધારણા અંગે વધુ વિગતો આપતા શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, સૈનિક શાળાઓમાં મોટા સુધારા હાથ ધરવામાં આવ્યા છે, જેમાં કન્યાઓના પ્રવેશ માટેની જોગવાઈઓ દાખલ કરવામાં આવી છે. આ શાળાઓના મહત્વ અને ક્ષમતા પર ભાર મૂકતા તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સેંકડો છોકરીઓ હાલમાં આ દેશભક્તિના વાતાવરણમાં અભ્યાસ કરી રહી છે, જે સ્વાભાવિક રીતે જ દેશ પ્રત્યેની ભક્તિની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપે છે.
યુવાનોની માવજતમાં નેશનલ કેડેટ કોર્પ્સ (એનસીસી)ની નોંધપાત્ર ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, જે લોકો એનસીસી સાથે સંકળાયેલા છે તેઓ જાણે છે કે, તે નિર્ણાયક ઉંમરે વિસ્તૃત વિકાસ અને સંસર્ગ માટે સુવર્ણ તક પૂરી પાડે છે. તેમણે તાજેતરનાં વર્ષોમાં એનસીસીનાં અભૂતપૂર્વ વિસ્તરણ પર ભાર મૂક્યો હતો અને નોંધ્યું હતું કે, કેડેટ્સની સંખ્યા વર્ષ 2014માં આશરે 14 લાખથી વધીને અત્યારે 20 લાખથી વધારે થઈ ગઈ છે.
રોજિંદા કાર્યોથી પર રહીને પણ કંઈક નવું કરવા માટે દેશના યુવાનોના ઉત્સાહ અને ઉત્સુકતા પર ભાર મૂકતા શ્રી મોદીએ સ્વચ્છ ભારત અભિયાન પર ટિપ્પણી કરી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, ઘણાં શહેરોમાં યુવા જૂથો તેમની સ્વ-પ્રેરણા સાથે સ્વચ્છતા અભિયાનને આગળ ધપાવી રહ્યા છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, કેટલીક યુવાન વ્યક્તિઓ ઝૂંપડપટ્ટીમાં શિક્ષણ અને અન્ય વિવિધ પહેલો માટે કામ કરે છે. આ બાબતને ધ્યાનમાં રાખીને પ્રધાનમંત્રીએ યુવાનો માટે સંગઠિત તકો પ્રદાન કરવાની જરૂરિયાત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે "એમવાય ભારત" અથવા મેરા યુવા ભારત અભિયાનનો શુભારંભ કરવા તરફ દોરી જશે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, અત્યારે 1.5 કરોડથી વધારે યુવાનોએ સમકાલીન મુદ્દાઓ પર ચર્ચા-વિચારણામાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો છે, સમાજમાં જાગૃતિ ફેલાવી છે અને ચમચીથી ભોજનની જરૂર વિના પોતાની ક્ષમતાઓ સાથે સકારાત્મક પગલાં લઈ રહ્યાં છે.
ખેલદિલીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રમતગમતનાં મહત્ત્વ અને રમતગમતમાં જ્યાં વ્યાપકપણે વધારો થાય છે, ત્યાં દેશનો જુસ્સો કેવી રીતે વિકસે છે એ વિશે વાત કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, અભૂતપૂર્વ નાણાકીય સહાય અને માળખાગત વિકાસ સહિત રમતગમતની પ્રતિભાઓને ટેકો આપવા માટે અસંખ્ય પહેલો શરૂ કરવામાં આવી છે. તેમણે લક્ષિત ઓલિમ્પિક પોડિયમ સ્કીમ (ટોપ્સ) અને ખેલો ઇન્ડિયા પહેલની રમતગમતની ઇકોસિસ્ટમમાં પરિવર્તનકારી શક્તિનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, છેલ્લાં એક દાયકામાં ભારતીય રમતવીરોએ રમતગમતની વિવિધ સ્પર્ધાઓમાં તેમની કુશળતાનું પ્રદર્શન કર્યું છે, જેમાં યુવાન મહિલાઓ સહિત ભારતની યુવા પેઢીએ વૈશ્વિક મંચ પર દેશની તાકાતનું પ્રદર્શન કર્યું છે.
પ્રધાનમંત્રીએ વિકાસશીલ રાષ્ટ્રને વિકસિત રાષ્ટ્રમાં પરિવર્તિત કરવા માટે માળખાગત સુવિધાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે દેશના વિકાસ માટે કલ્યાણકારી યોજનાઓ અને માળખાગત સુવિધા બંને મહત્ત્વપૂર્ણ છે એ બાબત પર ભાર મૂક્યો હતો તથા માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સને સમયસર પૂર્ણ કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, વિલંબથી કરદાતાઓનાં નાણાંનો બગાડ થાય છે અને દેશને લાભથી વંચિત રાખવામાં આવે છે. પ્રોજેક્ટના અમલીકરણમાં વિલંબ અને રાજકીય હસ્તક્ષેપની સંસ્કૃતિ માટે અગાઉની વ્યવસ્થાઓની ટીકા કરતા શ્રી મોદીએ પ્રગતિ પ્લેટફોર્મની સ્થાપનાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેની તેઓ વ્યક્તિગત રીતે સમીક્ષા કરે છે. ડ્રોનનો ઉપયોગ કરીને રિયલ-ટાઇમ વીડિયોગ્રાફી અને હિતધારકો સાથે લાઇવ ઇન્ટરેક્શન સહિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સની વિગતવાર દેખરેખ માટે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકાર અથવા વિવિધ વિભાગો વચ્ચે સંકલનને લગતા પ્રશ્નોને કારણે અંદાજે ₹19 લાખ કરોડના પ્રોજેક્ટ અટકી પડ્યા હતા. તેમણે ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીના એક અધ્યયન પર પ્રકાશ પાડ્યો. જેમાં પ્રગતિની પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી અને સૂચવ્યું હતું કે અન્ય વિકાસશીલ દેશો તેના અનુભવોથી લાભ મેળવી શકે છે. ભૂતકાળની બિનકાર્યક્ષમતાઓ દર્શાવવા ઉત્તરપ્રદેશનું ઉદાહરણ ટાંકીને પ્રધાનમંત્રીએ સરયુ નહેર પરિયોજનાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. જેને વર્ષ 1972માં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. જે વર્ષ 2021માં પૂર્ણ થઈ ત્યાં સુધી પાંચ દાયકા સુધી અટકી પડી હતી. જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ઉધમપુર-શ્રીનગર-બારામુલ્લા રેલવે લાઇનની પૂર્ણાહૂતિ પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ પ્રોજેક્ટને વર્ષ 1994માં મંજૂરી મળી હતી, પણ દાયકાઓ સુધી અટકી પડી હતી. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આખરે ત્રણ દાયકા પછી વર્ષ 2025માં પૂર્ણ થયું હતું. શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ઓડિશામાં હરિદાસપુર-પારાદીપ રેલવે લાઇનની પૂર્ણાહૂતિ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે આ પ્રોજેક્ટને 1994માં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી પરંતુ વર્ષો સુધી અટકી રહી હતી જે આખરે વર્તમાન વહીવટના કાર્યકાળ દરમિયાન 2019 માં પૂર્ણ થઈ હતી. આ અંગે વધુ વિગતો આપતાં પ્રધાનમંત્રીએ આસામમાં બોગીબીલ પુલની કામગીરી પૂર્ણ થઈ હોવાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેને 1998માં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી અને વર્ષ 2018માં તેમની સરકારે પૂર્ણ કરી હતી. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે તેઓ ભૂતકાળમાં પ્રચલિત વિલંબની હાનિકારક સંસ્કૃતિને દર્શાવતા સેંકડો ઉદાહરણો પ્રદાન કરી શકે છે. તેમણે આ પ્રકારનાં મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટો સમયસર પૂર્ણ થાય તે સુનિશ્ચિત કરવા સંસ્કૃતિમાં પરિવર્તનની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, અગાઉની વહેંચણી દરમિયાન આ સંસ્કૃતિને કારણે ઊભી થયેલી નોંધપાત્ર અડચણો, જે રાષ્ટ્રને તેની યોગ્ય પ્રગતિથી વંચિત રાખે છે. માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સના યોગ્ય આયોજન અને સમયસર અમલીકરણના મહત્વ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ સમસ્યાનું સમાધાન કરવા માટે પ્રધાનમંત્રી ગતિ શક્તિ રાષ્ટ્રીય માસ્ટર પ્લાન રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે રાજ્યોને પ્રધાનમંત્રી ગાતી શક્તિ મંચનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું, જેમાં 1,600 ડેટા સ્તરો સામેલ છે, જેથી નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયાને સુવ્યવસ્થિત કરી શકાય અને પ્રોજેક્ટનાં અમલીકરણને વેગ મળે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ મંચ દેશમાં માળખાગત સુવિધાઓનાં કામમાં ઝડપ લાવવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ પાયો બની ગયો છે.
આજની યુવા પેઢી માટે તેમનાં માતા-પિતાએ જે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે અને દેશની ભૂતકાળની સ્થિતિ પાછળનાં કારણોને સમજવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં એક દાયકામાં સક્રિય નિર્ણયો અને પગલાં ન લીધા હોત, તો ડિજિટલ ઇન્ડિયાનાં લાભને સાકાર થતાં વર્ષો લાગી ગયા હોત. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સક્રિય નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા અને કામગીરીએ ભારતને સમયસર અને કેટલાંક કિસ્સાઓમાં સમય કરતાં આગળ રહેવા સક્ષમ બનાવ્યું છે. તેમણે વધુમાં નોંધ્યું હતું કે, 5જી ટેકનોલોજી હવે ભારતમાં વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી ઝડપી દરોમાંના એક પર વધુ વ્યાપકપણે ઉપલબ્ધ છે.
શ્રી મોદીએ ભૂતકાળના અનુભવો તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું અને કમ્પ્યુટર્સ, મોબાઇલ ફોન અને એટીએમ જેવી ટેકનોલોજી ભારત અગાઉ ઘણાં દેશોમાં પહોંચી હતી એ બાબત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેના આગમનમાં ઘણી વાર દાયકાઓ લાગી જાય છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં પણ શીતળા અને બીસીજી જેવા રોગો માટેની રસીઓ વૈશ્વિક સ્તરે ઉપલબ્ધ છે, જ્યારે પ્રણાલીગત બિનકાર્યક્ષમતાઓને કારણે ભારત પાછળ રહ્યું છે. વડા પ્રધાને આ વિલંબ માટે ભૂતકાળના નબળા શાસનને આભારી છે, જ્યાં મહત્વપૂર્ણ જ્ઞાન અને અમલીકરણને ચુસ્તપણે નિયંત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા, જેના પરિણામે "લાઇસન્સ પરમિટ રાજ" બન્યું હતું જેણે પ્રગતિને અવરોધી હતી. તેમણે યુવાનોને આ વ્યવસ્થાનાં દમનકારી સ્વભાવ પર ભાર મૂક્યો હતો, જે દેશનાં વિકાસમાં અવરોધ ઊભો કરે છે.
કમ્પ્યુટરની આયાતના શરૂઆતના દિવસોની નોંધ લેતા પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, કમ્પ્યુટરની આયાત માટે લાઇસન્સ મેળવવું એ લાંબી પ્રક્રિયા છે, જેમાં વર્ષો લાગી ગયા છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, આ જરૂરિયાતને કારણે ભારતમાં નવી ટેકનોલોજીનો સ્વીકાર કરવામાં નોંધપાત્ર વિલંબ થયો છે.
ભૂતકાળના અમલદારશાહી પડકારો તરફ ધ્યાન દોરતા, વડા પ્રધાને જણાવ્યું હતું કે ઘરના બાંધકામ માટે સિમેન્ટ મેળવવા માટે પણ પરવાનગી લેવી જરૂરી છે અને લગ્ન દરમિયાન, ચા માટે ખાંડ મેળવવા માટે પણ લાઇસન્સની જરૂર પડે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પડકારો આઝાદી પછીના ભારતમાં ઊભા થયા છે અને તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, આજની યુવા પેઢી તેની અસરો સમજી શકે છે, લાંચ માટે જવાબદાર કોણ છે અને નાણાં ક્યાં ગયા છે તે અંગે સવાલ ઉઠાવે છે.
ભૂતકાળના નોકરશાહી અવરોધો પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, સ્કૂટર ખરીદવા માટે બુકિંગ અને ચુકવણીની જરૂર પડે છે, ત્યારબાદ 8-10 વર્ષ સુધી રાહ જોવી પડે છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, સ્કૂટરનું વેચાણ કરવા માટે પણ સરકારની મંજૂરીની જરૂર પડે છે. તેમણે સાંસદોને કૂપન્સ મારફતે વિતરિત કરવામાં આવતી ગેસ સિલિન્ડર જેવી આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ મેળવવામાં અસમર્થતા અને ગેસ જોડાણો માટે લાંબી કતારો પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ટેલિફોન કનેક્શન મેળવવા માટે લાંબી પ્રક્રિયાની નોંધ લીધી હતી અને ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આજની યુવા પેઢીએ આ પડકારોથી વાકેફ થવું જોઈએ. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે, આજે જે લોકોએ ભવ્ય ભાષણો આપ્યાં છે, તેમણે તેમનાં ભૂતકાળનાં શાસન અને રાષ્ટ્ર પર તેની અસર પર પ્રતિબિંબિત થવું જોઈએ.
શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "પ્રતિબંધિત નીતિઓ અને લાઇસન્સ રાજ કે જેણે ભારતને વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી ધીમો આર્થિક વિકાસ દર તરફ ધકેલી દીધો છે." તેમણે એવી ટકોર કરી હતી કે આ નબળો વિકાસદર "હિંદુ વિકાસદર' તરીકે ઓળખાવા લાગ્યો, જે એક વિશાળ સમુદાયનું અપમાન હતું. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ નિષ્ફળતા સત્તામાં બેઠેલા લોકોની અસમર્થતા, સમજણનો અભાવ અને ભ્રષ્ટાચારને કારણે છે, જેના કારણે ધીમી વૃદ્ધિ માટે જવાબદાર તરીકે સમગ્ર સમાજને ખોટી રીતે લેબલ કરવામાં આવ્યું છે.
આર્થિક ગેરવહીવટ અને ભૂતકાળની ખામીયુક્ત નીતિઓની ટીકા કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, ઐતિહાસિક રીતે ભારતની સંસ્કૃતિ અને નીતિઓમાં મર્યાદિત લાઇસન્સ રાજનો સમાવેશ થતો નથી, જ્યારે ભારતીયો ખુલ્લાપણામાં માને છે અને વૈશ્વિક સ્તરે મુક્ત વેપાર સાથે સંકળાયેલા પ્રથમ લોકોમાં સામેલ છે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારતીય વેપારીઓ કોઈ પણ પ્રકારનાં પ્રતિબંધ વિના વેપાર માટે દૂર-સુદૂરનાં દેશોમાં જાય છે, જે ભારતની કુદરતી સંસ્કૃતિનો ભાગ છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, ભારતની આર્થિક સંભવિતતા અને ઝડપી વૃદ્ધિની વર્તમાન વૈશ્વિક માન્યતા દરેક ભારતીય માટે ગર્વની વાત છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "ભારતને હવે સૌથી ઝડપથી વિકસતા દેશોમાંના એક તરીકે જોવામાં આવે છે અને દેશનું અર્થતંત્ર નોંધપાત્ર રીતે વિસ્તરી રહ્યું છે."
પ્રતિબંધિત લાઇસન્સ રાજ અને ખામીયુક્ત નીતિઓની ચુંગાલમાંથી મુક્ત થયા પછી રાષ્ટ્ર હવે સરળ અને ઊંચે લઈ જઈ રહ્યું છે એ બાબત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ દેશમાં ઉત્પાદનને વેગ આપવાના ઉદ્દેશ સાથે "મેક ઇન ઇન્ડિયા" પહેલને પ્રોત્સાહન આપવા પર ટિપ્પણી કરી હતી. તેમણે પ્રોડક્શન લિન્ક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (પીએલઆઇ) યોજના શરૂ કરવાનો અને પ્રત્યક્ષ વિદેશી રોકાણ (એફડીઆઇ) સાથે સંબંધિત સુધારાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારત વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો મોબાઇલ ફોન ઉત્પાદક દેશ બની ગયો છે, જે મુખ્યત્વે આયાતકારમાંથી મોબાઇલ ફોનનાં નિકાસકાર તરીકે પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે.
સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં ભારતની સિદ્ધિઓ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ છેલ્લાં એક દાયકામાં સંરક્ષણ ઉત્પાદનોની નિકાસમાં 10 ગણો વધારો થયો હોવાની નોંધ લઈને સૌર મોડ્યુલનાં ઉત્પાદનમાં 10 ગણો વધારો થયો હોવાનું પણ જણાવ્યું હતું. તેમણે જણાવ્યું હતું કે "ભારત હવે વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો સ્ટીલ ઉત્પાદક દેશ છે" જ્યારે મશીનરી અને ઇલેક્ટ્રોનિક નિકાસમાં છેલ્લા એક દાયકામાં ઝડપી વૃદ્ધિ જોવા મળી છે. તેમણે એમ પણ નોંધ્યું હતું કે, રમકડાંની નિકાસમાં ત્રણ ગણો વધારો થયો છે અને કૃષિરસાયણની નિકાસમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "કોવિડ-19 રોગચાળા દરમિયાન, ભારતે "મેડ ઇન ઇન્ડિયા" પહેલ હેઠળ 150 થી વધુ દેશોને રસી અને દવાઓનો પુરવઠો પૂરો પાડ્યો હતો. તેમણે આયુષ અને હર્બલ ઉત્પાદનોની નિકાસમાં ઝડપથી થઈ રહેલી વૃદ્ધિ પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
ખાદીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે અગાઉની સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલા પ્રયાસોના અભાવ પર ટિપ્પણી કરતા પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આઝાદીની લડત દરમિયાન શરૂ થયેલું આંદોલન પણ આગળ વધ્યું ન હતું, વડા પ્રધાને ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ખાદી અને ગ્રામોદ્યોગનું ટર્નઓવર પ્રથમ વખત રૂ. 1.5 લાખ કરોડને વટાવી ગયું છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, છેલ્લાં દાયકામાં ઉત્પાદન ચાર ગણું વધી ગયું છે, જેનાથી એમએસએમઇ ક્ષેત્રને નોંધપાત્ર લાભ થયો છે અને સમગ્ર દેશમાં રોજગારીની અસંખ્ય તકો ઊભી થઈ છે.
તમામ ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ લોકોનાં સેવકો છે એ બાબત પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, જનપ્રતિનિધિઓ માટે દેશ અને સમાજનું મિશન સર્વોપરી છે તથા સેવાની ભાવના સાથે કામ કરવું એ તેમની ફરજ છે.
વિકસિત ભારતનાં વિઝનને સાકાર કરવા માટે તમામ ભારતીયોની સામૂહિક જવાબદારી પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ માત્ર સરકાર કે વ્યક્તિનો સંકલ્પ જ નથી, પણ 140 કરોડ નાગરિકોની પ્રતિબદ્ધતા છે. તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે જે લોકો આ મિશન પ્રત્યે ઉદાસીન રહેશે તેમને રાષ્ટ્ર પાછળ છોડી દેશે. તેમણે ભારતને મધ્યમ વર્ગ અને યુવાનોની દેશને આગળ ધપાવવાની અતૂટ કટિબદ્ધતા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.
વિકાસની નવી ઊંચાઈએ પહોંચતાં દેશની પ્રગતિમાં દરેકની ભૂમિકાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, લોકશાહીમાં સરકારનો વિરોધ સ્વાભાવિક અને આવશ્યક છે, તેમજ નીતિઓનો વિરોધ પણ થાય છે. જો કે, તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે આત્યંતિક નકારાત્મકતાવાદ અને પોતાના યોગદાનને વધારવાને બદલે અન્યને ઘટાડવાના પ્રયત્નો ભારતના વિકાસમાં અવરોધ લાવી શકે છે. તેમણે આપણી જાતને આ પ્રકારની નકારાત્મકતામાંથી મુક્ત કરવાની તથા સતત સ્વ-પ્રતિબિંબ તથા આત્મનિરીક્ષણમાં જોડાવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે ગૃહમાં થયેલી ચર્ચાઓથી મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રાપ્ત થશે જે આગળ વધારવામાં આવશે. તેમણે રાષ્ટ્રપતિના અભિભાષણમાંથી પ્રાપ્ત થતી સતત પ્રેરણાનો સ્વીકાર કરીને સમાપન કર્યું હતું અને રાષ્ટ્રપતિ અને તમામ માનનીય સાંસદો પ્રત્યે હૃદયપૂર્વક આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો.
Click here to read full text speech
Sabka Saath, Sabka Vikas is our collective responsibility. pic.twitter.com/j7mNeSiiyC
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
The people of the country have understood, tested and supported our model of development. pic.twitter.com/YVuNTSMgZY
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
Santushtikaran over Tushtikaran. pic.twitter.com/CbXeCWerM7
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
The mantra of our governance is – Sabka Saath, Sabka Vikas. pic.twitter.com/8w9qmoUfhy
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
India's progress is powered by Nari Shakti. pic.twitter.com/1bIFRlfBcC
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
Prioritising the welfare of the poor and marginalised. pic.twitter.com/lqBg0oqCQc
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
Empowering the tribal communities with PM-JANMAN. pic.twitter.com/QKppDDRbaY
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
25 crore people of the country have moved out of poverty and become part of the neo middle class. Today, their aspirations are the strongest foundation for the nation's progress. pic.twitter.com/0AIXj8znqC
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
The middle class is confident and determined to drive India's journey towards development. pic.twitter.com/VPilrdUE9l
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
We have focused on strengthening infrastructure across the country. pic.twitter.com/yUhe2xKuK7
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
Today, the world recognises India's economic potential. pic.twitter.com/JrhzIUox5Z
— PMO India (@PMOIndia) February 6, 2025
