આપણી યુવા શક્તિની પ્રતિભા અને ચાતુર્ય નોંધપાત્ર છે: પ્રધાનમંત્રી
આજે દુનિયા કહી રહી છે કે ભારતની તાકાત આપણી યુવા શક્તિ છે, આપણા નવીન યુવાનો છે, આપણી ટેક પાવર છે: પીએમછેલ્લા 7 વર્ષમાં થયેલા તમામ હેકાથોનના ઘણા ઉપાયો આજે દેશના લોકો માટે ખૂબ જ ઉપયોગી સાબિત થઈ રહ્યા છે. પ્રધાનમંત્રીઅમે વિદ્યાર્થીઓમાં વૈજ્ઞાનિક માનસિકતાને પોષવા માટે નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ લાગુ કરી છેઃ પ્રધાનમંત્રી'વન નેશન વન સબસ્ક્રિપ્શન' યોજના હેઠળ સરકાર પ્રતિષ્ઠિત જર્નલનું સબ્સ્ક્રિપ્શન લઈ રહી છે, જેથી ભારતનો કોઈ પણ યુવાન કોઈ પણ માહિતીથી વંચિત ન રહી જાયઃ પ્રધાનમંત્રીદેશભરમાં 51 નોડલ કેન્દ્રો પર એસઆઈએચ 2024ના ગ્રાન્ડ ફિનાલેમાં 1300થી વધુ વિદ્યાર્થી ટીમો ભાગ લેશેઆ વર્ષે ઇન્સ્ટિટ્યૂટ લેવલે ઇન્ટરનલ હેકાથોનમાં 150 ટકાનો વધારો નોંધાયો છે, જે આ અત્યાર સુધીની સૌથી મોટી એડિશન બનાવે છેપ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોન 2024નાં ગ્રાન્ડ ફિનાલેમાં વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ મારફતે યુવાન ઈનોવેટર્સ સાથે વાર્તાલાપ કર્યો હતો. આ પ્રસંગે જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ લાલ કિલ્લા પરથી પોતાનાં સંબોધનમાંથી 'સબ કા પ્રયાસ'નું પુનરાવર્તન કરવાની યાદ અપાવી હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, આજનું ભારત 'સબ કા પ્રયાસ' કે દરેકનાં પ્રયાસ સાથે ઝડપથી પ્રગતિ કરી શકે છે અને આજનો પ્રસંગ તેનું ઉદાહરણ છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "હું સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોનનાં ગ્રાન્ડ ફિનાલેની આતુરતાપૂર્વક રાહ જોઈ રહ્યો છું." પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે તેઓ યુવાન ઈનોવેટર્સમાં સામેલ હોય છે, ત્યારે તેમને કશુંક નવું શીખવાની અને સમજવાની તક મળે છે. યુવાન ઈનોવેટર્સ સાથે પોતાની ઊંચી અપેક્ષાઓ તરફ ધ્યાન દોરતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ બંને દેશો 21મી સદીના ભારતને અલગ રીતે જોવાનો દ્રષ્ટિકોણ ધરાવે છે. એટલે શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, તમારા સમાધાનો પણ અલગ હોય છે અને જ્યારે નવો પડકાર આવે છે, ત્યારે તમે નવા અને અનોખા ઉપાયો લાવો છો. પ્રધાનમંત્રીએ ભૂતકાળમાં હેકાથૉન્સમાં સામેલ થવાનું યાદ કર્યું હતું અને કહ્યું હતું કે, તેઓ ક્યારેય આ ઉત્પાદનથી નિરાશ થયા નથી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, "તમે ફક્ત મારી માન્યતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે." તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભૂતકાળમાં પ્રદાન કરવામાં આવેલા ઉકેલો વિવિધ મંત્રાલયોમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. શ્રી મોદીએ સહભાગીઓ વિશે વધુ જાણવા માટે ઉત્સુકતા વ્યક્ત કરી હતી અને વાતચીતની શરૂઆત કરી હતી.
પ્રધાનમંત્રીએ નોડલ સેન્ટર એનઆઇટી, શ્રીનગરની 'બિગ બ્રેઇન્સ ટીમ'ની સઈદા સાથે વાત કરી હતી, જેણે સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય પાસેથી 'વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી ફ્રેન્ડ' નામના ટૂલના નિર્માણના સમસ્યા નિવેદન પર કામ કર્યું હતું, જે ઓટિઝમ સ્પેક્ટ્રમ ડિસઓર્ડર અને બૌદ્ધિક વિકલાંગતા ધરાવતા બાળકોને સેવા પૂરી પાડશે. તેમણે માહિતી આપી હતી કે, બાળકો આ ટૂલનો ઉપયોગ ઇન્ટરેક્ટિવ સ્કિલ્સ એન્હાન્સર તરીકે કરશે, જે આ પ્રકારનાં દિવ્યાંગજનો માટે 'મિત્ર' તરીકે કામ કરશે, જેઓ તેનો ઉપયોગ તેમના સ્માર્ટફોન, લેપટોપ વગેરે પર કરી શકે છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે તે એઆઈ સંચાલિત વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી સોલ્યુશન છે જે તેમને તેમની દૈનિક પ્રવૃત્તિઓમાં મદદ કરશે જેમ કે ભાષા શીખવી અથવા લોકો સાથે વાતચીત કરવી વગેરે. શ્રી મોદી દ્વારા દિવ્યાંગ બાળકોના સામાજિક જીવન પર આ સાધનની અસર અંગે પૂછવામાં આવતા સુશ્રી સઈદાએ જણાવ્યું હતું કે, તેઓ તેમના સામાજિક આદાનપ્રદાન દરમિયાન સાચું કે ખોટું શું છે તે શીખી શકશે અને સિમ્યુલેટિવ વાતાવરણમાં સાધનની મદદથી લોકોનો કેવી રીતે સંપર્ક કરવો, જે પછી વાસ્તવિક જીવનમાં લાગુ કરી શકાય છે. સઈદાએ પ્રધાનમંત્રીને જાણકારી આપી હતી કે, તેમની 6 સભ્યોની ટીમ ટેકનિકલ જાણકારી અને ભૌગોલિક સ્થિતિની દ્રષ્ટિએ વિવિધતા ધરાવે છે, જેમાં એક સભ્ય બિનભારતીય છે. શ્રી મોદીએ પૂછપરછ કરી હતી કે, શું ટીમના કોઈ પણ સભ્યએ બાળકો સાથે તેમની મુશ્કેલીઓ સમજવા માટે ખાસ જરૂરિયાત સાથે વાતચીત કરી છે, જેના જવાબમાં સઈદાએ જવાબ આપ્યો હતો કે, ટીમના એક સભ્યના સંબંધી ઓટિઝમથી પીડિત છે અને તેમણે ઓટિઝમથી અસરગ્રસ્ત બાળકો સાથે તેમના પડકારોનું સમાધાન કરવા માટે તેમના કેન્દ્રો સાથે વાતચીત પણ કરી હતી. 'બિગ બ્રેઇન્સ ટીમ'ની ટીમના અન્ય સભ્ય શ્રી મોહમ્મદ અલી, યમનના એક વિદ્યાર્થી, કોમ્પ્યુટર સાયન્સ એન્ડ એન્જિનિયરિંગમાં એન્જિનિયરિંગમાં સ્નાતકનો અભ્યાસ કરી રહેલા તેમણે સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોન જેવી મહાન પહેલ માટે પ્રધાનમંત્રી અને સરકારનો આભાર માન્યો હતો. તેમણે વધુમાં આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓને આગામી સમયમાં આ પ્રકારની મહાન પહેલોનો ભાગ બનવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ દિવ્યાંગ બાળકોની જરૂરિયાતો અને મુશ્કેલીઓને સમજવા બદલ ટીમને અભિનંદન આપ્યાં હતાં અને આભાર માન્યો હતો તથા દરેક બાળકને વિકસવાનો અને સમૃદ્ધ થવાનો અધિકાર હતો તથા સમાજમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ પાછળ રહી ન હતી. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ પ્રકારનાં પડકારોનો સામનો કરવા માટે નવા સમાધાનોની જરૂર પડશે. તેમણે કહ્યું હતું કે, આ સમસ્યાનું સમાધાન લાખો બાળકોને મદદરૂપ થશે અને આ સમાધાન સ્થાનિક સ્તરે વિકસાવવામાં આવી રહ્યું છે, પણ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ તેની જરૂર પડશે અને તેની અસર વૈશ્વિક સ્તરે પણ થશે. શ્રી મોદીએ એ બાબત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે, ભારતની જરૂરિયાતોને અનુકૂળ હોય એવા સમાધાનો વિશ્વના કોઈ પણ દેશની જરૂરિયાતો પર્યાપ્ત છે. તેમણે આખી ટીમને તેમના નવીન પ્રયત્નો બદલ અભિનંદન આપ્યા.
આઈઆઈટી ખડગપુરમાં તેમના નોડલ સેન્ટર સાથે 'હેક ડ્રીમર્સ'ના ટીમ લીડરે પ્રધાનમંત્રીને ભારતમાં વધી રહેલા સાયબર હુમલાને કારણે નેશનલ ટેકનિકલ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન દ્વારા આપવામાં આવેલા સાયબર સિક્યોરિટીના તેમના પ્રોબ્લેમ સ્ટેટમેન્ટ વિશે માહિતી આપી હતી. તેમણે માહિતી આપી હતી કે, દેશમાં જ વર્ષ 2023માં 7.3 કરોડથી વધારે સાયબર એટેક થયા હતા, જે દુનિયાનો ત્રીજો સૌથી મોટો હુમલો છે. તેમણે પ્રધાનમંત્રીને નવીન અને માપી શકાય તેવા સમાધાન વિશે વધારે જાણકારી આપી હતી. ટીમના એક સભ્યએ સમજાવ્યું હતું કે આ સોલ્યુશન વિશ્વમાં વપરાતા મલ્ટીપલ એન્ટિવાયરસ એન્જિનથી અલગ છે અને સિસ્ટમને સુરક્ષિત મોડમાં જાળવીને કાર્યક્ષમ રીતે વાયરસ માટે સમાંતર સ્કેન કરીને ઓફલાઇન આર્કિટેક્ચર ડિઝાઇન અને થ્રેડ દિશા પ્રદાન કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ તાજેતરમાં 'મન કી બાત'માં સાયબર ગોટાળા વિશે વાત કરવાનું યાદ કર્યું હતું અને કહ્યું હતું કે, મોટી સંખ્યામાં લોકો આ પ્રકારની દુષ્ટતાથી પ્રભાવિત છે. તેમણે નવીનતમ તકનીક સાથે સતત અપગ્રેડ કરવાની જરૂરિયાત પણ વ્યક્ત કરી કારણ કે સાયબર જોખમો સતત ઝડપી ગતિએ વિકસિત થઈ રહ્યા છે. પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, ભારત દુનિયામાં અગ્રણી ડિજિટલ અર્થતંત્રોમાંનું એક છે અને દેશ વિવિધ સ્તરે ડિજિટલ રીતે જોડાઈ રહ્યો છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, સાયબર ક્રાઇમનાં જોખમો સતત વધી રહ્યાં છે. એટલે પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, સાયબર ક્રાઇમનું સમાધાન ભારતનાં ભવિષ્ય માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. તેમણે ભાગ લેનારાઓને શુભકામનાઓ પાઠવી હતી અને કહ્યું હતું કે, આવા ઉકેલો સરકાર માટે પણ અત્યંત ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે. શ્રી મોદીએ ટીમના સભ્યોના ઉત્સાહનો પણ સ્વીકાર કર્યો હતો.
ગુજરાત ટેક્નિકલ યુનિવર્સિટીના ટીમ કોડ બ્રોએ ઇસરો દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવેલા સમસ્યા નિવેદન પર કામ કરવા વિશે પ્રધાનમંત્રીને માહિતી આપી હતી - 'ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પરથી ઘેરી છબીઓમાં વધારો કરવો. ટીમના એક સભ્યએ સોલ્યુશનનું નામ 'ચાંદ વાધાણી' તરીકે સમજાવ્યું હતું, જે માત્ર છબીઓમાં વધારો જ નથી કરતું, પરંતુ તેમાં નિર્ણય લેવાની કુશળતા પણ શામેલ છે. તે ક્રેટર્સ અને બોલ્ડર્સને શોધી કાઢે છે જ્યારે રીઅલ-ટાઇમ સાઇટ સિલેક્શન પણ કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ પૂછપરછ કરી હતી કે, શું સહભાગીઓને સ્પેસ ટેકનોલોજીનાં ક્ષેત્રમાં કામ કરતા લોકો સાથે આદાનપ્રદાન કરવાની તક મળી છે, ખાસ કરીને અમદાવાદમાં, જ્યાં વિશાળ અંતરિક્ષ કેન્દ્ર આવેલું છે. ચંદ્રની ભૌગોલિક અને પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિઓની વધુ સારી સમજણ મેળવવા અંગે વડા પ્રધાનની પૂછપરછ પર, ટીમના એક સભ્યએ હકારાત્મક જવાબ આપ્યો અને કહ્યું કે તે ચંદ્રના સંશોધનને મદદ કરશે. ટીમના અન્ય સભ્યએ ડાર્ક નેટ અને ફોટો નેટ નામના બે આર્કિટેક્ચર્સવાળા મશીન લર્નિંગ મોડેલના ઉપયોગને વધુ સમજાવ્યો. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, વિશ્વ ભારતની અંતરિક્ષ યાત્રાને આશાની નજરે જોઈ રહ્યું છે અને કહ્યું હતું કે, પ્રતિભાશાળી યુવાનોનો સમાવેશ વિશ્વાસ વધારે મજબૂત કરે છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, યુવા ઈનોવેટર્સ એ વાતનો પુરાવો છે કે, ભારત વૈશ્વિક અવકાશ ટેકનોલોજીની શક્તિમાં તેની ભૂમિકાને વિસ્તૃત કરશે તથા તેમણે તમામ સહભાગીઓને શુભેચ્છા પાઠવી હતી.
વેલિંગકર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેનેજમેન્ટ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ રિસર્ચ, મુંબઈના મિસ્ટિક ઓરિજિનલ્સના ટીમ લીડરે ભારત ઇલેક્ટ્રોનિક્સ લિમિટેડ દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલા સુરક્ષા પડકારને પહોંચી વળવા વિશે માહિતી આપી હતી, જે માઇક્રો ડોપ્લર આધારિત લક્ષ્ય વર્ગીકરણ છે જે આપેલ વસ્તુ પક્ષી છે કે ડ્રોન છે તે ઓળખવામાં મદદ કરે છે. તેમણે સમજાવ્યું હતું કે રડાર પર એક પક્ષી અને ડ્રોન સમાન દેખાય છે અને ખાસ કરીને સંવેદનશીલ વિસ્તારોમાં ખોટા એલાર્મ અને અન્ય સંભવિત સુરક્ષા જોખમો તરફ દોરી શકે છે. ટીમના અન્ય એક સભ્યએ વિગતોની જાણકારી મેળવી હતી અને સમજાવ્યું હતું કે આ સોલ્યુશન માઇક્રો ડોપ્લર હસ્તાક્ષરોનો ઉપયોગ કરે છે, જે વિવિધ પદાર્થો દ્વારા પેદા થતી અનન્ય પેટર્ન છે, જે માનવીમાં અનન્ય ફિંગરપ્રિન્ટ્સ જેવી જ છે. વડા પ્રધાનની પૂછપરછ પર કે શું આ ઉકેલ ગતિ, દિશા અને અંતરને ઓળખી શકે છે, ત્યારે ટીમના એક સભ્યએ જવાબ આપ્યો કે તે ટૂંક સમયમાં પ્રાપ્ત થઈ જશે. પ્રધાનમંત્રીએ એ બાબતનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, ડ્રોનનો વિવિધ સકારાત્મક ઉપયોગ થાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, કેટલાંક દળો અન્ય દળોને નુકસાન પહોંચાડવા માટે ડ્રોનનો ઉપયોગ કરે છે અને આ સુરક્ષાનો પડકાર બની ગયો છે. વડા પ્રધાનની તપાસ પર કે શું પ્રદાન કરવામાં આવેલ સોલ્યુશન આવા પડકારનો સામનો કરવા સક્ષમ છે, ટીમના એક સભ્યએ પ્રક્રિયા સમજાવી અને કહ્યું કે તે એક કોમ્પેક્ટ સોલ્યુશન છે જેનો ઉપયોગ ખર્ચ-અસરકારક ઉપકરણો પર થઈ શકે છે અને તે વિવિધ વાતાવરણને અનુકૂળ પણ છે. રાજસ્થાનના સરહદી વિસ્તારના રહેવાસી ટીમના અન્ય એક સભ્યએ માહિતી આપી હતી કે પુલવામા હુમલા બાદ આકાશમાં દુશ્મનના ડ્રોનની ફ્રિકવન્સી ઝડપથી વધી ગઈ છે અને રાતના કોઈપણ સમયે એન્ટી ડ્રોન ડિફેન્સ સિસ્ટમ સક્રિય થઈ જશે. તેમણે કહ્યું કે નાગરિકોને ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હોવાથી આ સમસ્યાનું નિવેદન પસંદ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ દેશના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ડ્રોનના ઉપયોગ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને નમો ડ્રોન દીદી યોજનાનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું. તેમણે દેશમાં અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં દવાઓ અને આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના પરિવહન માટે ડ્રોનના ઉપયોગનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જ્યારે દુશ્મનો સરહદ પારથી હથિયારો અને નશીલા દ્રવ્યોની દાણચોરી માટે તેનો ઉપયોગ કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ એ બાબતે ખુશી વ્યક્ત કરી હતી કે, યુવા ઈનોવેટર્સ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના આ પ્રકારના મુદ્દાઓનું સમાધાન કરવા માટે અત્યંત ગંભીરતાથી કામ કરી રહ્યા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, તેમની નવીનતા સંરક્ષણ ટેકનોલોજીની નિકાસને નવા આયામો આપી શકે છે. પ્રધાનમંત્રીએ તેમની શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી અને સ્વીકાર્યું હતું કે ટીમના સભ્યોમાંથી એક સરહદી વિસ્તારોમાંથી આવે છે તેઓ આ મુદ્દાને વિગતવાર સમજી શકે છે અને સમાધાનની જરૂરિયાતને સમજી શકે છે. તેમણે તેમને નવીનતમ તકનીકથી અપડેટ રહેવા પણ વિનંતી કરી કારણ કે બદમાશ ડ્રોનનો ઉપયોગ કરનારાઓ દરેક પસાર થતા દિવસ સાથે નવી તકનીકનો અમલ કરી રહ્યા છે. પ્રધાનમંત્રીએ તેમનાં પ્રયાસોની પ્રશંસા પણ કરી હતી.
બેંગ્લોરની ન્યૂ હોરાઇઝન કોલેજ ઑફ એન્જિનીયરિંગનાં નિર્વાણ વનનાં ટીમ લીડરે પ્રધાનમંત્રીને જલ શક્તિ મંત્રાલય દ્વારા નદીનાં પ્રદૂષણને ઘટાડવા અને નદીનાં જીર્ણોદ્ધારમાં સુધારો કરવાનાં સંબંધમાં પ્રદાન કરવામાં આવેલા સમસ્યાનાં નિવેદન વિશે જાણકારી આપી હતી. ટીમના અન્ય સભ્યએ કહ્યું કે ગંગા નદીને તેના સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વને કારણે આ પ્રોજેક્ટ માટે પસંદ કરવામાં આવી હતી. તેમણે માહિતી આપી હતી કે નમામિ ગંગે અને રાષ્ટ્રીય સ્વચ્છ ગંગા મિશન પર કરવામાં આવેલા સંશોધનના પરિણામે આ પ્રોજેક્ટ શરૂ થયો હતો. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, નદી કિનારે વસતા લોકોના જીવનમાં મદદરૂપ થવા માટે ઉપલબ્ધ ડેટાની મદદથી ડિસિઝન સપોર્ટ સિસ્ટમ ઊભી કરવામાં આવી હતી. ટીમ લીડરે માહિતી આપી હતી કે 38 મુખ્ય સ્થળોની ઓળખ કરવામાં આવી હતી અને ફેડરેટેડ લર્નિંગની મદદથી સ્થાનિક મોડેલો બનાવવામાં આવ્યા હતા જે મધર મોડેલ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે, જેથી ચોકસાઈમાં વધારો થાય છે. તેમણે દરેક હિસ્સેદાર માટે અદ્યતન ડેશબોર્ડ બનાવવાનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. મહાકુંભમાં ભાગ લેનારાઓ કેવી રીતે નવીનતાનો ઉપયોગ કરી શકે તે અંગે વડા પ્રધાન પર, ટીમ લીડરે જવાબ આપ્યો કે ડેટા વિશ્લેષણ વ્યક્તિગત સ્તરે જંતુરહિત કરવામાં મદદ કરશે અને સાથે સાથે સારા સ્વાસ્થ્યને પણ સુનિશ્ચિત કરશે. તેમણે ઔદ્યોગિક પ્રવાહની દેખરેખ, સુએઝ ટ્રીટમેન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, જૈવવિવિધતા વ્યવસ્થાપન વગેરે માટે વિવિધ પોર્ટલ પ્રદાન કરવા વિશે માહિતી આપી હતી. પીવાના પાણીની પુરવઠા શ્રુંખલા માટે, તેમણે પ્રધાનમંત્રીને માહિતી આપી હતી કે પ્રદૂષકોમાં એક ખાસ વધારો તેના કારણે પેદા થતા ઉદ્યોગ તરફ વળી શકે છે અને અત્યંત પ્રદૂષિત ઉદ્યોગો પર અંકુશ રાખી શકાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ પ્રોજેક્ટ ઇકોલોજિકલ દ્રષ્ટિએ અતિ મહત્ત્વપૂર્ણ છે તથા તેમણે ખુશી વ્યક્ત કરી હતી કે, ટીમ આ પ્રકારનાં સંવેદનશીલ મુદ્દાઓ પર કામ કરી રહી છે. તેમણે ટીમને શુભકામનાઓ પાઠવી હતી.
એસઆઈએચનાં તમામ સહભાગીઓનો આભાર માનતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ તમામ લોકો સાથે વાત કરીને આનંદ થયો. શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, ભવિષ્યનું વિશ્વ જ્ઞાન અને નવીનતાથી પ્રેરિત થવાનું છે તથા બદલાતી પરિસ્થિતિઓમાં યુવાનો ભારતની આશા અને આકાંક્ષા હતાં. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, તેમનો દ્રષ્ટિકોણ, વિચારસરણી અને ઊર્જા અલગ છે. દરેક વ્યક્તિનો ઉદ્દેશ એક સરખો જ છે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારતે દુનિયામાં સૌથી નવીન, પ્રગતિશીલ અને સમૃદ્ધ દેશ બનવું જોઈએ. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, વિશ્વ સ્વીકારી રહ્યું છે કે, ભારતની તાકાત તેની યુવા શક્તિ છે, જે નવીનતા ધરાવે છે અને ભારતની ટેક પાવર છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોનમાં આ તમામમાં ભારતની તાકાત સ્પષ્ટપણે દેખાઈ રહી હતી. શ્રી મોદીએ પ્રસન્નતા વ્યક્ત કરી હતી કે, સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોન ભારતનાં યુવાનોને વૈશ્વિક સ્તરે શ્રેષ્ઠ બનાવવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્લેટફોર્મ બની ગયું છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોનની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં આશરે 14 લાખ વિદ્યાર્થીઓએ ભાગ લીધો છે અને 2 લાખ ટીમો બનાવી છે તથા આશરે 3,000 સમસ્યાઓ પર કામ કર્યું છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, 6400થી વધુ સંસ્થાઓ તેની સાથે સંકળાયેલી છે જ્યારે હેકાથોનને કારણે સેંકડો નવા સ્ટાર્ટ-અપનો જન્મ થયો છે. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, વર્ષ 2017માં વિદ્યાર્થીઓ દ્વારા 7,000થી વધારે વિચારો રજૂ કરવામાં આવ્યાં હતાં, ત્યારે ચાલુ વર્ષે આ વિચારોની સંખ્યા વધીને 57,000થી વધારે થઈ ગઈ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, તેનાથી એ બાબતનો પરિચય થયો છે કે, ભારતનાં યુવાનો કેવી રીતે દેશનાં પડકારોનું સમાધાન કરવા માટે આગળ આવ્યાં છે.
છેલ્લાં સાત હેકાથૉનનાં ઘણાં સમાધાનો આજે દેશનાં લોકો માટે અતિ ઉપયોગી સાબિત થયાં છે એ વિશે જાણકારી આપતાં પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, હેકાથૉન્સે ઘણી મોટી સમસ્યાઓનું સમાધાન પ્રદાન કર્યું છે અને વર્ષ 2022માં હેકાથૉનનું ઉદાહરણ ટાંક્યું હતું, જેમાં યુવાનોની એક ટુકડીએ ચક્રવાતની તીવ્રતાને માપવા માટે એક વ્યવસ્થા પર કામ કર્યું હતું. જે હવે ઇસરો દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી ટેકનોલોજી સાથે સંકલિત થઈ ગઈ હતી. પ્રધાનમંત્રીએ અન્ય એક ઉદાહરણ ટાંક્યું હતું, જેમાં એક ટીમે વીડિયો જિયોટેગિંગ એપ બનાવી હતી, જે ડેટાને સરળતાથી એકત્રિત કરવાની ખાતરી આપી રહી હતી, જેનો ઉપયોગ હવે અવકાશ સંબંધિત સંશોધનમાં થઈ રહ્યો છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, અન્ય એક ટીમે રિયલ ટાઇમ બ્લડ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ પર કામ કર્યું છે, જે કુદરતી આપત્તિ સમયે ત્યાં હાજર બ્લડ બેંકોની વિગતો પ્રદાન કરી શકે છે, જે આજે એનડીઆરએફ જેવી એજન્સીઓને ઘણી મદદ કરી રહી છે. હેકાથોનની વધુ એક સફળતાની ગાથા ટાંકીને શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, થોડાં વર્ષો અગાઉ અન્ય એક ટીમે દિવ્યાંગજનો માટે એક એવી પ્રોડક્ટ બનાવી છે, જે તેમનાં જીવનમાં મુશ્કેલીઓ ઘટાડવામાં મદદરૂપ સાબિત થઈ રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું કે, આજદિન સુધી આવા સેંકડો સફળ કેસ સ્ટડીઝ હેકાથોનમાં ભાગ લેનારા યુવાનો માટે પ્રેરણારૂપ છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, હેકાથૉન્સે દર્શાવ્યું હતું કે, કેવી રીતે દેશનાં યુવાનો દેશનાં વિકાસ માટે સરકાર સાથે કામ કરી રહ્યાં છે, જેથી દેશનાં પડકારોનો સામનો કરી શકાય. તેમણે ઉમેર્યું કે, તે તેમને દેશની સમસ્યાઓ હલ કરવા અને દેશના વિકાસ તરફ માલિકીની ભાવના આપી રહ્યું છે. શ્રી મોદીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, દેશ વિકસિત ભારત બનવા માટે યોગ્ય માર્ગ પર છે. તેમણે એ આતુરતા અને પ્રતિબદ્ધતાની પ્રશંસા કરી હતી, જેની સાથે યુવાનો ભારતની સમસ્યાઓનું નવીન સમાધાન શોધી રહ્યા છે.
આજના સમયમાં દેશની આકાંક્ષાઓમાં દરેક પડકાર માટે આઉટ ઓફ ધ બોક્સ વિચારવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકીને શ્રી મોદીએ દરેક ક્ષેત્રમાં આપણી આદતોમાં આઉટ ઓફ ધ બોક્સ વિચારસરણીને સામેલ કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. આ હેકેથોનની વિશેષતા પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, તેની પ્રક્રિયા ઉત્પાદનની સાથે-સાથે મહત્ત્વપૂર્ણ પણ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, એક સમય હતો જ્યારે દેશની સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવા માટે ફક્ત સરકાર જ દાવો કરતી હતી. શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, જોકે, અત્યારે આ પ્રકારનાં હેકાથૉન મારફતે વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને માર્ગદર્શકોને સમાધાન સાથે પણ જોડવામાં આવે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ ભારતનું નવું શાસન મોડલ છે અને 'સબ કા પ્રયાસ' આ મોડલની જીવનશક્તિ છે.
દેશની આગામી 25 વર્ષની પેઢી ભારતની અમૃત પેઢી છે એ વાત પર ભાર મૂકતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, વિકસિત ભારતનું નિર્માણ કરવાની યુવાનોની જવાબદારી છે, ત્યારે સરકાર યોગ્ય સમયે જરૂરી દરેક સંસાધન પ્રદાન કરવા કટિબદ્ધ છે. સરકાર વિવિધ વયજૂથોમાં વિવિધ સ્તરો પર કામ કરી રહી હોવાનું જણાવતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, સરકારે વિદ્યાર્થીઓમાં વૈજ્ઞાનિક માનસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવા નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ લાગુ કરી છે અને દેશની આગામી પેઢીને શાળાઓમાં નવીનતા માટેનાં સંસાધનો મળી રહે એ સુનિશ્ચિત કરવા 10,000થી વધારે અટલ ટિંકરિંગ લેબ્સ ખોલી છે. આ લેબ્સ હવે નવા પ્રયોગોનું કેન્દ્ર બની રહી છે તે બાબત પર પ્રકાશ પાડતા તેમણે કહ્યું હતું કે, એક કરોડથી વધુ બાળકો દ્વારા સંશોધન કરવામાં આવી રહ્યું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, 14,000થી વધારે પ્રધાનમંત્રી શ્રી શાળાઓ 21મી સદીનાં કૌશલ્યો પર કામ કરી રહી છે અને સરકારે વિદ્યાર્થીઓની નવીન વિચારસરણીને વધારે સારી બનાવવા માટે કોલેજ સ્તરે ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટરની સ્થાપના કરી છે. શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, આધુનિક રોબોટિક્સ અને એઆઇ લેબનો ઉપયોગ વ્યવહારિક શિક્ષણ માટે પણ થાય છે, ત્યારે જીજ્ઞાસા પ્લેટફોર્મની રચના યુવાનોનાં પ્રશ્રોનું સમાધાન કરવા માટે કરવામાં આવી છે, જ્યાં તેમને વૈજ્ઞાનિકો સાથે સીધો સંપર્ક કરવાની અને તેમની સાથે વાત કરવાની તક મળી છે.
પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આજે યુવાનોને તાલીમ ઉપરાંત સ્ટાર્ટઅપ ઇન્ડિયા અભિયાન મારફતે નાણાકીય સહાય પણ આપવામાં આવી રહી છે અને તેમને કરવેરામાં છૂટ આપવામાં આવી રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું કે તેમનો વ્યવસાય સ્થાપવા માટે ૨૦ લાખ રૂપિયા સુધીની મુદ્રા લોનની પણ વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. શ્રી મોદીએ માહિતી આપી હતી કે, નવી કંપનીઓ માટે સમગ્ર દેશમાં ટેકનોલોજી પાર્ક અને નવા આઇટી હબનું નિર્માણ થઈ રહ્યું છે, ત્યારે સરકારે રૂ. 1 લાખ કરોડનું સંશોધન ભંડોળ ઊભું કર્યું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, સરકાર યુવાનોની જરૂરિયાત મુજબ કામ કરતી વખતે તેમની કારકિર્દીના દરેક તબક્કે તેમની સાથે ઉભી છે. હેકાથૉન એ માત્ર ઔપચારિક કાર્યક્રમ જ નહોતો, પણ આપણાં યુવાનોને નવી તકો પણ પ્રદાન કરે છે એ વાત પર ભાર મૂકતાં શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, આ એક કાયમી સંસ્થા સ્વરૂપે વિકસિત થવાની પ્રક્રિયા છે, જે તેમનાં જનવિરોધી શાસન મોડલનો એક ભાગ છે.
વડા પ્રધાન મોદીએ ભારતને આર્થિક મહાસત્તા તરીકે સ્થાન આપવા માટે ઉભરતા ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ડિજિટલ કન્ટેન્ટ ક્રિએશન અને ગેમિંગ જેવા ક્ષેત્રો, જે એક દાયકા અગાઉ સારી રીતે વિકસિત નહોતા, હવે ભારતમાં ઝડપથી વિકસી રહ્યા છે. આ ક્ષેત્રો કારકિર્દીના નવા માર્ગો ખોલી રહ્યા છે અને યુવાનોને અન્વેષણ અને પ્રયોગ કરવાની તકો આપી રહ્યા છે. સરકાર સુધારાઓ દ્વારા અવરોધો દૂર કરીને યુવાનોની જિજ્ઞાસા અને પ્રતીતિને સક્રિયપણે ટેકો આપી રહી છે. તેમણે સામગ્રી નિર્માતાઓના પ્રયત્નો અને સર્જનાત્મકતાને માન્યતા આપવાના હેતુથી તાજેતરના રાષ્ટ્રીય નિર્માતાઓના એવોર્ડનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પીએમ મોદીએ ખેલો ઇન્ડિયા અને ટોપ્સ યોજના જેવી પહેલ સાથે રમતગમતને કારકિર્દીના એક વ્યવહારુ વિકલ્પ તરીકે પ્રોત્સાહિત કરવાના સરકારના પ્રયાસો તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું, જે રમતવીરોને ગ્રામ્ય-સ્તરની ટુર્નામેન્ટથી લઈને ઓલિમ્પિક્સ સુધીની મોટી સ્પર્ધાઓ માટે તૈયાર કરવામાં મદદ કરી રહી છે. તદુપરાંત, નેશનલ સેન્ટર ઓફ એક્સલન્સ ફોર એનિમેશન, વિઝ્યુઅલ ઇફેક્ટ્સ, ગેમિંગ, કોમિક્સ અને એક્સટેન્ડેડ રિયાલિટી પહેલેથી જ ગેમિંગ સાથે કારકિર્દીની આશાસ્પદ પસંદગી તરીકે ઉભરીને અસર કરી રહ્યું છે.
પ્રધાનમંત્રીએ વન નેશન-વન સબસ્ક્રિપ્શન સ્કીમ શરૂ કરવાના સરકારના તાજેતરના નિર્ણય પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેની દુનિયાભરમાં પ્રશંસા થઈ છે. આ પહેલ ભારતના યુવાનો, સંશોધકો અને સંશોધકો માટે આંતરરાષ્ટ્રીય જર્નલની સુલભતા પ્રદાન કરે છે, જેથી કોઈ પણ યુવાન વ્યક્તિ મૂલ્યવાન માહિતીથી વંચિત ન રહે તેની ખાતરી થાય છે. આ યોજના હેઠળ, સરકાર પ્રતિષ્ઠિત જર્નલોમાં સબ્સ્ક્રાઇબ કરી રહી છે, જે જ્ઞાનની વ્યાપક પહોંચને સક્ષમ બનાવે છે. પીએમ મોદીએ હેકાથોનમાં ભાગ લેનારાઓને આનાથી થનારા લાભ અને ભારતીય યુવાનોને વિશ્વના શ્રેષ્ઠ દિમાગ સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે સશક્ત બનાવવાના વ્યાપક લક્ષ્ય પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો કે, સરકારનું મિશન યુવાનોનાં વિઝન સાથે સુસંગત છે, જેથી એ સુનિશ્ચિત થાય કે તેમને સફળ થવા તમામ જરૂરી સાથસહકાર અને માળખાગત સુવિધાઓ મળી રહે.
શ્રી મોદીએ દેશના રાજકારણમાં એક લાખ યુવાનોને રાજકારણમાં લાવવાની જાહેરાતનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો, જેનો રાજકારણમાં પરિવારના સભ્યોનો કોઈ ઇતિહાસ નથી, જે તેમણે કહ્યું હતું કે, આ બાબત ભારતના ભવિષ્ય માટે અતિ આવશ્યક છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ દિશામાં વિવિધ માર્ગો પર કામ થઈ રહ્યું છે. શ્રી મોદીએ જાન્યુઆરી, 2025માં "વિકસિત ભારત યુવા નેતાઓનો સંવાદ" યોજાશે એવી જાહેરાત કરી હતી, જેમાં સમગ્ર દેશમાંથી કરોડો યુવાનો ભાગ લેશે અને વિકસિત ભારત માટે પોતાનાં વિચારો આપશે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, સ્વામી વિવેકાનંદની જન્મજયંતિનાં પ્રસંગે 11-12 જાન્યુઆરીનાં રોજ યુવાનો અને તેમનાં વિચારોની પસંદગી કરવામાં આવશે અને તેમની સાથે નવી દિલ્હીમાં યુવા નેતાઓ સાથે સંવાદનું આયોજન કરવામાં આવશે. દેશ અને વિદેશની પ્રસિદ્ધ હસ્તીઓ સાથે તેઓ પણ તેમાં ભાગ લેશે એવી જાહેરાત કરીને શ્રી મોદીએ એસઆઈએચ સાથે સંકળાયેલા તમામ યુવાનોને "વિકસિત ભારત યંગ લીડર્સ ડાયલોગ" માં જોડાવા અપીલ કરી હતી. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, તેનાથી તેમને રાષ્ટ્રનિર્માણમાં જોડાવાની વધુ એક મોટી તક મળશે.
શ્રી મોદીએ સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોનમાં સહભાગીઓને આગામી સમયને તક અને જવાબદારી એમ બંને સ્વરૂપે જોવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. તેમણે ટીમોને માત્ર ભારતના પડકારોને હલ કરવા પર જ ધ્યાન કેન્દ્રિત ન કરવા પણ વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર વધુ અસરકારક રીતે કામ કરવા વિનંતી કરી. પીએમ મોદીએ આશા વ્યક્ત કરી હતી કે આગામી હેકાથોન સુધીમાં વૈશ્વિક કટોકટીને ધ્યાનમાં રાખીને ઉકેલોના ઉદાહરણો મળશે. તેમણે રાષ્ટ્રની માન્યતા અને ગર્વની પુષ્ટિ કરી હતી અને તેના ઈનોવેટર્સ અને સમસ્યા સમાધાનકારોની ક્ષમતાઓ પર ગર્વ વ્યક્ત કર્યો હતો તથા તેમને સફળતાની શુભેચ્છા પાઠવી હતી તથા તેમનો આભાર માન્યો હતો.
પૃષ્ઠ ભૂમિ
સ્માર્ટ ઇન્ડિયા હેકેથોન (એસઆઈએચ)ની સાતમી એડિશનની શરૂઆત 11 ડિસેમ્બર, 2024નાં રોજ દેશભરમાં 51 નોડલ કેન્દ્રો પર થઈ હતી. સોફ્ટવેર એડિશન 36 કલાક નોનસ્ટોપ ચાલશે, જ્યારે હાર્ડવેર એડિશન 11થી 15 ડિસેમ્બર 2024 સુધી ચાલુ રહેશે. ભૂતકાળની આવૃત્તિઓની જેમ, વિદ્યાર્થી ટીમો મંત્રાલયો અથવા વિભાગો અથવા ઉદ્યોગો દ્વારા આપવામાં આવેલા સમસ્યાનિવેદનો પર કામ કરશે અથવા રાષ્ટ્રીય મહત્વના ક્ષેત્રો સાથે જોડાયેલા 17 વિષયોમાંથી કોઈ પણ એકની સામે વિદ્યાર્થી નવીનીકરણ કેટેગરીમાં તેમના વિચારો રજૂ કરશે. આ ક્ષેત્રોમાં હેલ્થકેર, સપ્લાય ચેઇન અને લોજિસ્ટિક્સ, સ્માર્ટ ટેકનોલોજી, હેરિટેજ અને કલ્ચર, સસ્ટેઇનેબિલિટી, એજ્યુકેશન એન્ડ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ, વોટર, એગ્રિકલ્ચર એન્ડ ફૂડ, ઇમર્જિંગ ટેકનોલોજીઝ અને ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ સામેલ છે.
આ વર્ષની આવૃત્તિના કેટલાક રસપ્રદ સમસ્યા નિવેદનોમાં ઇસરો દ્વારા પ્રસ્તુત ' એન્હેન્સિંગ ઈમેજિસ ઓફ ડાર્કર રિજિયન્સ ઓન ધ મૂન', જલ શક્તિ મંત્રાલય દ્વારા પ્રસ્તુત એઆઇનો ઉપયોગ કરીને રિયલ-ટાઇમ ગંગા વોટર ક્વોલિટી મોનિટરિંગ સિસ્ટમ વિકસાવવી, સેટેલાઇટ ડેટા, આઇઓટી અને ડાયનેમિક મોડલ્સ અને આયુષ મંત્રાલય દ્વારા પ્રસ્તુત 'એઆઇ સાથે સંકલિત સ્માર્ટ યોગ મેટ વિકસાવવી'નો સમાવેશ થાય છે.
ચાલુ વર્ષે 54 મંત્રાલયો, વિભાગો, રાજ્ય સરકારો, પીએસયુ અને ઉદ્યોગો દ્વારા 250થી વધારે સમસ્યાઓનાં નિવેદનો સુપરત કરવામાં આવ્યાં છે. સંસ્થાના સ્તરે આંતરિક હેકાથોનમાં 150 ટકાનો વધારો નોંધવામાં આવ્યો છે, જે એસઆઈએચ 2023 માં 900 થી વધીને 2024 માં 2,247 ની આસપાસ પહોંચી ગયો છે, જે આ અત્યાર સુધીની સૌથી મોટી આવૃત્તિ બનાવે છે. સંસ્થા કક્ષાએ એસઆઈએચ 2024માં 86,000થી વધુ ટીમોએ ભાગ લીધો છે અને રાષ્ટ્રીય સ્તરના રાઉન્ડ માટે આ સંસ્થાઓ દ્વારા આશરે 49,000 વિદ્યાર્થી ટીમો (દરેકમાં 6 વિદ્યાર્થીઓ અને 2 માર્ગદર્શકોનો સમાવેશ થાય છે)ની ભલામણ કરવામાં આવી છે.
સંપૂર્ણ ટેક્સ્ટ સ્પીચ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
आज दुनिया कह रही है कि भारत की ताकत, हमारी युवाशक्ति है, हमारा innovative youth है, हमारी tech power है: PM @narendramodi
— PMO India (@PMOIndia) December 11, 2024
बीते 7 सालों में जितने भी हैकाथॉन हुए हैं, उनके बहुत सारे Solutions आज देश के लोगों के लिए बहुत उपयोगी सिद्ध हो रहे हैं।
— PMO India (@PMOIndia) December 11, 2024
कई बड़ी समस्याओं का समाधान इन हैकॉथान्स ने दिया है: PM @narendramodi
Students में Scientific Mindset को Nurture करने के लिए हमने नई नेशनल एजुकेशन पॉलिसी लागू की है: PM @narendramodi
— PMO India (@PMOIndia) December 11, 2024
One Nation-One Subscription स्कीम अपने आप में दुनिया की अनूठी स्कीम्स में से एक है।
— PMO India (@PMOIndia) December 11, 2024
जिसके तहत सरकार, प्रतिष्ठित जर्नल्स की सब्स्क्रिप्शन ले रही है, ताकि किसी भी जानकारी से भारत का कोई भी युवा वंचित ना रहे: PM @narendramodi
