પ્રધાનમંત્રીશ્રી મહારાષ્ટ્રનાં પૂણેમાં લોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારથી સન્માનિત

140 કરોડ નાગરિકોને આ એવોર્ડ અર્પણ કર્યો

નમામી ગંગે પ્રોજેક્ટને રોકડ ઇનામ આપ્યું

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "લોકમાન્ય તિલક ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનું 'તિલક' છે

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "લોકમાન્ય તિલક એક મહાન સંસ્થા નિર્માતા અને પરંપરાઓના પોષક હતા"

"તિલકે ભારતીયોમાં લઘુતાગ્રંથિની દંતકથાને તોડી નાખી હતી અને તેમની ક્ષમતાઓ માટે તેમનામાં વિશ્વાસ પેદા કર્યો હતો"

"ભારત ટ્રસ્ટ ડેફિસિટમાંથી ટ્રસ્ટ સરપ્લસ તરફ આગળ વધ્યું છે"

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું, "લોકોનો વિશ્વાસ વધારવો એ ભારતનાં લોકો માટે પ્રગતિનું માધ્યમ બની રહ્યું છે"

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીને આજે મહારાષ્ટ્રનાં પૂણેમાં લોકમાન્ય તિલક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યાં હતાં. લોકમાન્ય તિલકના વારસાના સન્માનમાં 1983માં તિલક સ્મારક મંદિર ટ્રસ્ટ દ્વારા આ પુરસ્કારની રચના કરવામાં આવી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ નમામિ ગંગે પ્રોજેક્ટને રોકડ પુરસ્કાર દાનમાં આપ્યો હતો.

|

પ્રધાનમંત્રીએ સ્થળ પર પહોંચ્યા પછી લોકમાન્ય તિલકની પ્રતિમાને પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરી હતી. અહિં ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ લોકમાન્ય તિલકને તેમની પુણ્યતિથિ પર શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી હતી અને કહ્યું હતું કે, આ તેમના માટે વિશેષ દિવસ છે. આ પ્રસંગે પોતાની લાગણી વ્યક્ત કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આજે લોકમાન્ય તિલકની પુણ્યતિથિ અને અન્ના ભાઉ સાઠેની જન્મજયંતિ છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "લોકમાન્ય તિલકજી ભારતની આઝાદીની લડતનું 'તિલક' છે. તેમણે સમાજનાં ઉત્થાનમાં અન્ના ભાઉ સાઠેનાં અસાધારણ અને અપ્રતિમ પ્રદાન પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ છત્રપતિ શિવાજી, ચાપેકર બ્રધર, જ્યોતિબા ફૂલે અને સાવિત્રીબાઈ ફૂલેની ભૂમિને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી હતી. આ અગાઉ પ્રધાનમંત્રીએ દગડુશેઠ મંદિરમાં આશીર્વાદ લીધા હતા.

પ્રધાનમંત્રીએ આજે લોકમાન્ય સાથે સીધી રીતે જોડાયેલા સ્થળ અને સંસ્થા દ્વારા તેમને આપવામાં આવેલા સન્માનને 'અવિસ્મરણીય' ગણાવ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ કાશી અને પૂણે વચ્ચે સમાનતાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, કારણ કે બંને કેન્દ્રો શિષ્યવૃતિનાં કેન્દ્રો છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, જ્યારે કોઈને પુરસ્કાર મળે છે, ત્યારે ખાસ કરીને ત્યારે જવાબદારીઓ આવે છે, જ્યારે લોકમાન્ય તિલકનું નામ પુરસ્કાર સાથે જોડાયેલું હોય. પ્રધાનમંત્રીએ ભારતના 140 કરોડ નાગરિકોને લોકમાન્ય તિલક પુરસ્કાર અર્પણ કર્યો હતો. તેમણે તેમને ખાતરી આપી હતી કે, સરકાર તેમનાં સ્વપ્નો અને આકાંક્ષાઓને સાકાર કરવામાં મદદ કરવામાં કોઈ કસર છોડશે નહીં. પ્રધાનમંત્રીએ નમામિ ગંગે પ્રોજેક્ટને રોકડ પુરસ્કાર દાન કરવાના તેમના નિર્ણય વિશે પણ માહિતી આપી હતી.

|

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ભારતની આઝાદીમાં લોકમાન્ય તિલકનું પ્રદાન માત્ર થોડાક શબ્દો કે ઘટનાઓ પૂરતું મર્યાદિત ન હોઈ શકે, કારણ કે તેમનો પ્રભાવ સ્વતંત્રતા સંગ્રામનાં તમામ નેતાઓ અને ઘટનાઓ પર સ્પષ્ટ પણે જોવા મળ્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, "અંગ્રેજોએ પણ તેમને "ભારતીય અશાંતિના પિતા" કહેવા પડ્યા હતા. શ્રી મોદીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, લોકમાન્ય તિલકે તેમના 'સ્વરાજ્ય મારો જન્મસિદ્ધ અધિકાર છે' દાવા સાથે સ્વતંત્રતા સંગ્રામની દિશા બદલી નાખી છે. તિલકે અંગ્રેજો દ્વારા ભારતીય પરંપરાઓનું લેબલ ખોટું હોવાનું પણ પુરવાર કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ યાદ કર્યું હતું કે, મહાત્મા ગાંધીએ પોતે તેમને આધુનિક ભારતના ઘડવૈયા ગણાવ્યા હતા.

પ્રધાનમંત્રીએ લોકમાન્ય તિલકની સંસ્થા નિર્માણની ક્ષમતાઓને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી હતી. લાલા લજપત રાય અને બિપિન ચંદ્ર પાલ સાથે તેમનો સહયોગ ભારતની આઝાદીની લડતનો સુવર્ણ અધ્યાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ તિલક દ્વારા વર્તમાનપત્રો અને પત્રકારત્વના ઉપયોગને પણ યાદ કર્યો હતો. કેસરી હજી પણ મહારાષ્ટ્રમાં પ્રકાશિત અને વંચાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ ઉમેર્યું હતું કે, "આ તમામ બાબતો લોકમાન્ય તિલક દ્વારા મજબૂત સંસ્થા નિર્માણની સાક્ષી પૂરે છે."

સંસ્થાની ઇમારતમાંથી સ્થળાંતર કરીને પ્રધાનમંત્રીએ તિલકની પરંપરાઓનાં પાલન પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો તથા છત્રપતિ શિવાજીનાં આદર્શોની ઉજવણી કરવા માટે ગણપતિ મહોત્સવ અને શિવ જયંતિની શરૂઆતનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. "આ બંને કાર્યક્રમો ભારતને સાંસ્કૃતિક તંતુમાં બાંધવાની ઝુંબેશ તેમજ પૂર્ણ સ્વરાજની સંપૂર્ણ વિભાવના હતી. આ ભારતની વિશેષતા રહી છે, જ્યાં નેતાઓ સ્વતંત્રતા જેવા મોટા લક્ષ્યો માટે લડ્યા હતા અને સામાજિક સુધારણાની ઝુંબેશને પણ આગળ ધપાવી હતી."

|

લોકમાન્ય તિલકની દેશના યુવાનોમાં શ્રદ્ધાનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ વીર સાવરકરના તેમના માર્ગદર્શન અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માને તેમણે કરેલી ભલામણને યાદ કરી હતી, જેઓ લંડનમાં બે શિષ્યાવૃત્તિ ચલાવતા હતા – છત્રપતિ શિવાજી શિષ્યવૃત્તિ અને મહારાણા પ્રતાપ શિષ્યવૃત્તિ. પુણેમાં ન્યૂ ઇંગ્લિશ સ્કૂલ, ફર્ગ્યુસન કોલેજ અને ડેક્કન એજ્યુકેશન સોસાયટીની સ્થાપના એ વિઝનનો એક ભાગ છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "સંસ્થાનાં નિર્માણથી લઈને સંસ્થાનાં નિર્માણ, સંસ્થાનાં નિર્માણથી લઈને વ્યક્તિગત નિર્માણ અને રાષ્ટ્રનિર્માણનું વિઝન દેશનાં ભવિષ્ય માટેનાં રોડમેપ જેવું છે અને દેશ અસરકારક રીતે આ રોડમેપને અનુસરે છે."

લોકમાન્ય તિલક સાથે મહારાષ્ટ્રનાં લોકો વચ્ચેનાં વિશેષ જોડાણને રેખાંકિત કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ગુજરાતનાં લોકો પણ તેમની સાથે આવો જ સંબંધ ધરાવે છે. તેમણે એ સમયને યાદ કર્યો જ્યારે લોકમાન્ય તિલકે અમદાવાદની સાબરમતી જેલમાં લગભગ દોઢ મહિના ગાળ્યા હતા અને માહિતી આપી હતી કે, વર્ષ 1916માં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ સહિત 40,000થી વધારે લોકો તેમને આવકારવા અને તેમના વિચારો સાંભળવા માટે આવ્યા હતા. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, ભાષણની અસરને કારણે સરદાર પટેલે અમદાવાદ મ્યુનિસિપાલિટીના વડા હતા ત્યારે અમદાવાદમાં લોકમાન્ય તિલકની પ્રતિમા સ્થાપિત કરી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "સરદાર પટેલમાં લોકમાન્ય તિલકની લોખંડની મુઠ્ઠીમાં ઓળખ મળી શકે છે." વિક્ટોરિયા ગાર્ડનમાં આ પ્રતિમાના સ્થાન વિશે વાત કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે, આ મેદાનને બ્રિટિશરોએ 1897માં મહારાણી વિક્ટોરિયાની ડાયમંડ જ્યુબિલીની ઉજવણીની યાદમાં વિકસાવ્યું હતું તથા લોકમાન્ય તિલકની પ્રતિમા સ્થાપિત કરવા માટે સરદાર પટેલના ક્રાંતિકારી કાર્ય પર ભાર મૂક્યો હતો. અંગ્રેજોના વિરોધનો સામનો કર્યા બાદ પણ પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે, આ પ્રતિમાનું ઉદ્ઘાટન 1929માં મહાત્મા ગાંધીએ કર્યું હતું. આ પ્રતિમા વિશે બોલતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ એક ભવ્ય પ્રતિમા છે, જેમાં તિલકજીને સ્વતંત્ર ભારતનાં ઉજ્જવળ ભવિષ્યનો વિચાર કરતાં હોય એ રીતે આરામની મુદ્રામાં બેઠેલા જોઈ શકાય છે. "ગુલામીના સમયગાળા દરમિયાન પણ સરદાર સાહેબે ભારતના સપૂતનું સન્માન કરવા સમગ્ર બ્રિટિશ શાસનને પડકાર ફેંક્યો હતો." પ્રધાનમંત્રીએ ટિપ્પણી કરી હતી કે, જ્યારે સરકાર વિદેશી આક્રમણકારને બદલે ભારતીય વ્યક્તિત્વને એક પણ માર્ગનું નામ બદલવાનો પ્રયાસ કરે છે ત્યારે કેટલાક લોકો અવાજ ઉઠાવે છે ત્યારે કેટલાક લોકો હોબાળો મચાવે છે ત્યારે આજની સ્થિતિ પર શોક વ્યક્ત કર્યો હતો.

|

પ્રધાનમંત્રીએ ગીતામાં લોકમાન્યની શ્રદ્ધાને સ્પર્શી હતી. દૂરના મંડલયમાં કેદની સ્થિતિમાં પણ લોકમાન્યએ ગીતાનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો અને ગીતા રહસ્યના રૂપમાં એક અમૂલ્ય ભેટ આપી.

પ્રધાનમંત્રીએ દરેકમાં આત્મવિશ્વાસ જગાવવાની લોકમાન્યની ક્ષમતા વિશે વાત કરી હતી. તિલકે સ્વતંત્રતા, ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિ માટેની તેમની લડતમાં લોકોનો વિશ્વાસ પુનઃસ્થાપિત કર્યો. તેમને લોકો, કામદારો અને ઉદ્યોગસાહસિકોમાં વિશ્વાસ હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે, "તિલકે ભારતીયોમાં લઘુતાગ્રંથિની પૌરાણિક કથાને તોડી નાખી હતી અને તેમને તેમની ક્ષમતાઓ દર્શાવી હતી."

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, અવિશ્વાસના વાતાવરણમાં દેશનો વિકાસ શક્ય નથી. તેમણે પૂણેનાં એક સજ્જન શ્રી મનોજ પોચતજીનાં ટ્વીટને વાંચ્યું હતું, જેમણે પ્રધાનમંત્રીનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો અને તેમને 10 વર્ષ અગાઉની પૂણેની મુલાકાતની યાદ અપાવી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ તિલકજીએ સ્થાપેલી ફર્ગ્યુસન કોલેજમાં તે સમયે ભારતમાં વિશ્વાસની ઊણપ વિશે વાત કરવાનું યાદ કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસની ખાધનો મુદ્દો ઉઠાવવા બદલ આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, દેશ ટ્રસ્ટ ડેફિસિટમાંથી ટ્રસ્ટ સરપ્લસ તરફ આગળ વધ્યો છે.

પ્રધાનમંત્રીએ છેલ્લાં 9 વર્ષમાં થયેલા મોટા ફેરફારોમાં આ ટ્રસ્ટ સરપ્લસનાં ઉદાહરણો આપ્યાં હતાં. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, આ વિશ્વાસનાં પરિણામે ભારત પાંચમું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર બન્યું છે. તેમણે પોતાનામાં દેશોના વિશ્વાસ વિશે પણ વાત કરી હતી અને મેડ ઇન ઇન્ડિયા કોરોના વેક્સિન જેવી સફળતાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, આ એક સિદ્ધિ છે જેમાં પુણેએ મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમણે ભારતીયોની મહેનત અને અખંડિતતામાં વિશ્વાસનાં પ્રતીક સ્વરૂપે મુદ્રા યોજના હેઠળ કોલેટરલ-ફ્રી લોન વિશે પણ વાત કરી હતી. એ જ રીતે, મોટાભાગની સેવાઓ હવે મોબાઇલ પર ઉપલબ્ધ છે અને લોકો તેમના દસ્તાવેજોને સ્વ-પ્રમાણિત કરી શકે છે. તેમણે એ વાત પર પણ ભાર મૂક્યો હતો કે, આ વેપારી વધારાને કારણે સ્વચ્છતા અભિયાન અને બેટી બચાઓ-બેટી પઢાઓ જન આંદોલન બની ગયાં હતાં. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, આ તમામ બાબતો દેશમાં સકારાત્મક વાતાવરણ ઊભું કરી રહી છે.

|

પ્રધાનમંત્રીએ લાલ કિલ્લા પરથી તેમના સંબોધન દરમિયાન ગેસની સબસિડી છોડી શકે તેવા લોકોને ફોન કર્યો હતો ત્યારે લાખો લોકોએ ગેસ સબસિડી છોડી દીધી હતી તે યાદ કરીને તેમણે માહિતી આપી હતી કે ઘણા દેશોનો એક સર્વે કરવામાં આવ્યો હતો જેમાં જાણવા મળ્યું હતું કે ભારતને તેમની સરકારમાં સૌથી વધુ વિશ્વાસ છે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જનતાનો વિશ્વાસ વધારવાથી ભારતનાં લોકો માટે પ્રગતિનું માધ્યમ બની રહ્યું છે.

સંબોધનના સમાપનમાં પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આઝાદીનાં 75 વર્ષ પછી દેશ અમૃત કાલને 'કર્તવ્યકાળ' તરીકે જુએ છે, જ્યાં દરેક નાગરિક દેશનાં સ્વપ્નો અને સંકલ્પોને ધ્યાનમાં રાખીને પોતાનાં સ્તરેથી કામ કરે છે. એટલે જ પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, અત્યારે દુનિયા ભારતમાં ભવિષ્યને પણ જોઈ રહી છે, કારણ કે આજનાં આપણાં પ્રયાસો સંપૂર્ણ માનવતા માટે ખાતરીરૂપ બની રહ્યાં છે. પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, નાગરિકો ચોક્કસપણે લોકમાન્ય તિલકના વિચારો અને આશીર્વાદની શક્તિ સાથે એક મજબૂત અને સમૃદ્ધ ભારતનું સ્વપ્ન સાકાર કરશે. પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, હિંદ સ્વરાજ્ય સંઘ લોકમાન્ય તિલકનાં આદર્શો સાથે લોકોને જોડવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા અદા કરવાનું ચાલુ રાખશે.

આ પ્રસંગે મહારાષ્ટ્રના રાજ્યપાલ શ્રી રમેશ બૈસ, મહારાષ્ટ્રના મુખ્યમંત્રી શ્રી એકનાથ શિંદે, મહારાષ્ટ્રના નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ શ્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસ અને સંસદ સભ્ય શ્રી અજિત પવાર, તિલક સ્મારક ટ્રસ્ટના પ્રમુખ શ્રી શરદચંદ્ર પવાર, તિલક સ્મારક ટ્રસ્ટના પ્રમુખ ડો.દીપક તિલક, તિલક સ્મારક ટ્રસ્ટના ઉપાધ્યક્ષ ડો.દીપક તિલક, તિલક સ્મારક ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટી ડો.રોહિત તિલક અને તિલક સ્મારક ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટી શ્રી સુશીલકુમાર શિંદે વગેરે ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પૃષ્ઠ ભૂમિ

લોકમાન્ય તિલકના વારસાના સન્માનમાં 1983માં તિલક સ્મારક મંદિર ટ્રસ્ટ દ્વારા આ પુરસ્કારની રચના કરવામાં આવી હતી. તે એવા લોકોને એનાયત કરવામાં આવે છે જેમણે રાષ્ટ્રની પ્રગતિ અને વિકાસ માટે કામ કર્યું છે અને જેમના યોગદાનને ફક્ત નોંધપાત્ર અને અસાધારણ તરીકે જ જોઈ શકાય છે. તેને દર વર્ષે 1 ઓગસ્ટ - લોકમાન્ય તિલકની પુણ્યતિથિ પર પ્રસ્તુત કરવામાં આવે છે.

પ્રધાનમંત્રી આ પુરસ્કારનાં 41માં વિજેતા બન્યાં હતાં. અગાઉ તે ડૉ. શંકર દયાળ શર્મા, શ્રી પ્રણવ મુખર્જી, શ્રી અટલ બિહારી વાજપેયી, શ્રીમતી ઈન્દિરા ગાંધી, ડૉ. મનમોહન સિંહ, શ્રી એન. આર. નારાયણ મૂર્તિ, ડૉ. ઈ. શ્રીધરન વગેરે મહાનુભાવો સમક્ષ પ્રસ્તુત કરવામાં આવી છે.

आज हम सबके आदर्श और भारत के गौरव बाल गंगाधर तिलक जी की पुण्यतिथि है।

साथ ही, आज अण्णाभाऊ साठे की जन्मजयंती भी है: PM @narendramodi pic.twitter.com/FChs84O2h1

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

In Pune, PM @narendramodi remembers the greats. pic.twitter.com/uGBhUvWzf5

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

मैं लोकमान्य तिलक नेशनल अवार्ड को 140 करोड़ देशवासियों को समर्पित करता हूँ: PM @narendramodi pic.twitter.com/TxsntxtX2i

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

मैंने पुरस्कार राशि नमामि गंगे परियोजना के लिए दान देने का निर्णय लिया है: PM @narendramodi pic.twitter.com/1acxxfway3

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

भारत की आज़ादी में लोकमान्य तिलक की भूमिका को, उनके योगदान को कुछ घटनाओं और शब्दों में नहीं समेटा जा सकता है: PM @narendramodi pic.twitter.com/rFkfP1XOH4

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

अंग्रेजों ने धारणा बनाई थी कि भारत की आस्था, संस्कृति, मान्यताएं, ये सब पिछड़ेपन का प्रतीक हैं।

लेकिन तिलक जी ने इसे भी गलत साबित किया: PM @narendramodi pic.twitter.com/ybdwBoeY9L

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

लोकमान्य तिलक ने टीम स्पिरिट के, सहभाग और सहयोग के अनुकरणीय उदाहरण भी पेश किए। pic.twitter.com/lUZGmbiK5b

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

तिलक जी ने आज़ादी की आवाज़ को बुलंद करने के लिए पत्रकारिता और अखबार की अहमियत को भी समझा। pic.twitter.com/lS9Btzauj0

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

लोकमान्य तिलक ने परम्पराओं को भी पोषित किया था। pic.twitter.com/gkb8q8ynt8

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

लोकमान्य तिलक इस बात को भी जानते थे कि आज़ादी का आंदोलन हो या राष्ट्र निर्माण का मिशन, भविष्य की ज़िम्मेदारी हमेशा युवाओं के कंधों पर होती है: PM @narendramodi pic.twitter.com/O48snUAacB

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

व्यवस्था निर्माण से संस्था निर्माण,

संस्था निर्माण से व्यक्ति निर्माण,

और व्यक्ति निर्माण से राष्ट्र निर्माण। pic.twitter.com/eYshkS0svy

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

तिलक जी ने सरदार साहब के मन में एक अलग ही छाप छोड़ी। pic.twitter.com/MvUukvnyTH

— PMO India (@PMOIndia) August 1, 2023

સંપૂર્ણ ટેક્સ્ટ સ્પીચ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો