આત્મનિર્ભર ભારતનો હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતા હેઠળ કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે મંત્રાલયો અને CPSE દ્વારા સરકારી માલસામાનની આયાત કરવા માટે બહાર પાડવામાં આવતા વૈશ્વિક ટેન્ડરોમાં ભારતીય જહાજ કંપનીઓને પાંચ વર્ષ દરમિયાન રૂપિયા 1624 કરોડની સબસિડી પૂરી પાડવાની યોજનાને નીચે દર્શાવ્યા અનુસાર મંજૂરી આપી છે:

 

  1. 1 ફેબ્રુઆરી 2021 પછી ભારતમાં ફ્લેગ કરવામાં આવેલા અને જે ભારતમાં ફ્લેગિંગ સમયે 10 વર્ષ કરતાં ઓછા સમય માટે હોય તેવા જહાજ માટે, સબસિડી સહાય L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટના 15%ના દરે અથવા ROFRનો ઉપયોગ કરીને ભારતીય ફ્લેગ જહાજ દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ અને L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ વચ્ચેના વાસ્તવિક તફાવત બંનેમાંથી જે પણ ઓછું હોય તે પ્રમાણે આપવામાં આવશે. જે જહાજ 1 ફેબ્રુઆરી 2021 પછી ફ્લેગ કરવામાં આવ્યા છે અને ભારતમાં ફ્લેગિંગના સમય જે 10 થી 20 વર્ષ સુધીના સમયમાં છે તેમના માટે સબસિડી સહાય L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટના 10%ના દરે અથવા ROFRનો ઉપયોગ કરીને ભારતીય ફ્લેગ જહાજ દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ અને L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ વચ્ચેના વાસ્તવિક તફાવત બંનેમાંથી જે પણ ઓછું હોય તે પ્રમાણે આપવામાં આવશે.

જે દરેક ઉપરોક્ત સબસિડી સહાય આપવામાં આવશે તે દરમાં વર્ષે 1%નો ઘટાડો કરવામાં આવશે જે અનુક્રમે બંને ઉપરોક્ત ઉલ્લેખિત શ્રેણી માટે 10% અને 5% થાય ત્યાં સુધી ઘટતો રહેશે.

  1. હાલમાં અસ્તિત્વમાં હોય તેવા ભારતીય ફ્લેગિંગ કરેલા જહાજો કે જેઓ પહેલાંથી ફ્લેગ કરવામાં આવ્યા છે અને 1 ફેબ્રુઆરી 2021ના રોજ જેનો સમયગાળો 10 વર્ષ કરતાં ઓછો છે તેવા જહાજો માટે, સબસિડી સહાય સહાય L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટના 10%ના દરે અથવા ROFRનો ઉપયોગ કરીને ભારતીય ફ્લેગ જહાજ દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ અને L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ વચ્ચેના વાસ્તવિક તફાવત બંનેમાંથી જે પણ ઓછું હોય તે પ્રમાણે આપવામાં આવશે. હાલમાં અસ્તિત્વમાં હોય તેવા ભારતીય ફ્લેગિંગ કરેલા જહાજો કે જેઓ પહેલાંથી ફ્લેગ કરવામાં આવ્યા છે અને 1 ફેબ્રુઆરી 2021ના રોજ જેનો સમયગાળો 10 વર્ષ થી 20 વર્ષની વચ્ચે છે તેવા જહાજો માટે, સબસિડી સહાય સહાય L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટના 5%ના દરે અથવા ROFRનો ઉપયોગ કરીને ભારતીય ફ્લેગ જહાજ દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ અને L1 વિદેશી કંપની દ્વારા ઓફર કરવામાં આવેલા ક્વોટ વચ્ચેના વાસ્તવિક તફાવત બંનેમાંથી જે પણ ઓછું હોય તે પ્રમાણે આપવામાં આવશે.
  2. જો ભારતીય ફ્લેગ કરેલ જહાજ L1 બીડર હશે તો તેવા કિસ્સામાં આ સબસિડી સહાયની જોગવાઇઓ લાગુ થવા પાત્ર રહેશે નહીં.
  3. અંદાજપત્રીય સહાય સીધી જ મંત્રાલય/ સંબંધિત વિભાગને પૂરી પાડવામાં આવશે.
  4. સબસિડી સહાય ફક્ત એવા જહાજોને જ આપવામાં આવશે જેમણે યોજનાના અમલીકરણ પછી એવોર્ડ પ્રાપ્ત કર્યો હોય.
  5. એક વર્ષથી બીજા વર્ષમાં અને યોજનાના વિવિધ મંત્રાલયો/ વિભાગોમાં ખર્ચ માટે ભંડોળની ફાળવણીની સુગમતા.
  6. 20 વર્ષથી વધારે જુના હોય તેવા જહાજો આ યોજના અંતર્ગત કોઇપણ પ્રકારની સબસિટી સહાયતા માટે પાત્ર ગણવામાં આવશે નહીં.
  7. આ યોજનાના વ્યાપક કરવામાં આવેલા અવકાશને ધ્યાનમાં રાખીને આ મંત્રાલય આવા વધારાના ભંડોળ માટે જરૂરિયાત અનુસાર ખર્ચ વિભાગ પાસેથી ફાળવણીની માંગણી કરશે,
  8. આ યોજનાની 5 વર્ષ પછી સમીક્ષા કરવામાં આવશે.

 

વિગતો:

a) ભારતીય ફ્લેગ જહાજોને ખર્ચમાં થતા નુકસાનની ખોટને પહોંચી વળવા માટે આદરણીય નાણાં મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે 1 ફેબ્રુઆરી 2021ના રોજ વર્ષ નાણાકીય 2021-22 માટે તેમના કેન્દ્રીય અંદાજપત્રના પોતાના વક્તવ્ય દરમિયાન, ભારતમાં મંત્રાલયો અને CPSE દ્વારા બહાર પાડવામાં આવતા વૈશ્વિક ટેન્ડરોમાં ભારતીય જહાજ કંપનીઓને સબસિડી સહાય આપીને વેપારી જહાજોના ફ્લેગિંગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પાંચ વર્ષના સમય દરમિયાન રૂપિયા 1,624 કરોડની સહાય આપતી યોજના અમલમાં લાવવાની જાહેરાત કરી હતી.

b) પાંચ વર્ષ માટે સબસિડીની મહત્તમ અંદાજિત રકમ રૂપિયા 1624 કરોડની રેન્જમાં રહેશે.

c) નોંધણી વિશ્વની શ્રેષ્ઠ જહાજ રજિસ્ટ્રીઓની જેમ 72 કલાકમાં ઑનલાઇન કરવામાં આવશે. આનાથી ભારતમાં જહાજોની નોંધણી સરળ અને આકર્ષક બનશે અને તેના કારણે ભારતીય ટનેજ વધારવામાં મદદ મળશે.

d) આ ઉપરાંત, કોઈપણ ઇન–ફ્લેગિંગ જહાજમાં ક્રૂને બદલીને બોર્ડ પર ભારતીય ક્રૂની નિયુક્તિ કરવા માટે 30 દિવસનો સમય આપવાનો ઉદ્દેશ છે.

e) તેવી જ રીતે, જહાજોમાં આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો સાથે તેમને સંરેખિત કરીને માણસોની જરૂરિયાતો તર્કસંગત બનાવા માટે પણ પગલાં લેવામાં આવી રહ્યાં છે.

f) આ યોજનાએ દેખરેખ ફ્રેમવર્ક પણ તૈયાર કર્યું છે જે યોજનાની અસરકારક દેખરેખ અને સમીક્ષાની પણ વિગતવાર વિગતો આપે છે. આ માટે, દેખરેખ પ્રણાલીના 2-સ્તરની કલ્પના નીચે ઉલ્લેખ કર્યા મુજબ છે:- (i) સર્વોચ્ચ સમીક્ષા સમિતી (ARC) (ii) યોજના સમીક્ષા સમિતી (SRC).

 

અમલીકરણની વ્યૂહનીતિ અને લક્ષ્યો:

a) અમલીકરણ શેડ્યૂલ તેમજ વર્ષ અનુસાર વિગતો મહત્તમ ચુકવવાપાત્ર 15%ની અંદાજિત સબસિડીનું અનુમાન કરીને નીચે આપવામાં આવી છે જેના આંકડા કરોડ રૂપિયામાં છે

 

 

 

2021-22

 

2022-23

 

2023-24

 

2024-25

 

2025-26

 

કુલ

 

ક્રૂડ

 

62.10

 

124.19

 

186.29

 

248.39

 

310.49

 

931.46

 

LPG

 

34.72

 

69.43

 

104.15

 

138.87

 

173.59

 

520.76

 

કોલસો

 

10.37

 

20.75

 

31.12

 

41.50

 

51.87

 

155.61

 

ખાતર

 

1.08

 

2.16

 

3.25

 

4.33

 

5.41

 

16.23

 

કુલ

 

108.27

 

216.53

 

324.81

 

433.09

 

541,36

 

1624.06

 

(રૂલાખ કરોડમાં)

 

b) આના પરિણામરૂપે વિશાળ અને સ્વસ્થ ભારતીય જહાજોનો કાફલો બનશે જે ભારતીય સમુદ્રી નાવિકો (દરિયાખેડૂઓ) માટે તાલીમ અને રોજગારની વધુ તકો ઉપલબ્ધ કરાવશે, ઉપરાંત વૈશ્વિક જહાજ ક્ષેત્રમાં ભારતીય કંપનીઓનો હિસ્સો વધારશે.

રોજગારી સર્જનની સંભાવનાઓ સહિત પ્રભાવ:

  1. આ યોજના રોજગારીનું સર્જન કરવાની અપાર સંભાવનાઓ ધરાવે છે. ભારતીય જહાજોના કાફલામાં વૃદ્ધિ થવાથી ભારતીય સમુદ્રી નાવિકોને પ્રત્યક્ષ રોજગાર મળી શકશે કારણ કે ભારતીય જહાજોને ફક્ત ભારતીય સમુદ્રી નાવિકોને જ રોજગારી આપવી જરૂરી છે

b) જે કેડેટ્સ સમુદ્રી નાવિકો બનવા માંગતા હોય તેમણે જહાજોમાં ઓન–બોર્ડ તાલીમ લેવી જરૂરી છે. આથી, ભારતીય જહાજો યુવાન ભારતીય છોકરા અને છોકરી કેડેટ્સને તાલીમના સ્લોટ પૂરા પડાશે.

c) આ બંનેના કારણે વૈશ્વિક જહાજ ક્ષેત્રમાં ભારતીય સમુદ્રી નાવિકોનો હિસ્સો વધશે અને આ રીતે દુનિયાભરમાં ભારતીય સમુદ્રી નાવિકોના પુરવઠામાં અનેકગણો વધારો થઇ શકશે.

d) આ ઉપરાંત, ભારતીય જહાજોના કાફલામાં વધારો થવાથી જહાજ નિર્માણ, જહાજના સમારકામ, લંગારવાની કામગીરી વગેરે સંલગ્ન ઉદ્યોગોના વિકાસ માટે પરોક્ષ રીતે પણ સંખ્યાબંધ નવી રોજગારીનું સર્જન થશે અને તેના કારણે ભારતના GDPમાં યોગદાન પ્રાપ્ત થશે.

 

નાણાકીય અસરો:

15%ના મહત્તમ ખર્ચની ધારણા કરીને, પાંચ વર્ષના સમયમાં ચુકાવવાની અંદાજિત સબસિડીની રકમ રૂપિયા (કરોડ)માં નીચે ઉલ્લેખ કર્યા અનુસાર છે:

મંત્રાલય

 

2021-22

 

2022-23

 

2023-24

 

2024-25

 

2025-26

 

કુલ

 

ક્રૂડ

 

62.10

 

124.19

 

186.29

 

248.39

 

310.49

 

931.46

 

LPG

 

34.72

 

69.43

 

104.15

 

138.87

 

173.59

 

520.76

 

કોલસો

 

10.37

 

20.75

 

31.12

 

41.50

 

51.87

 

155.61

 

ખાતર

 

1.08

 

2.16

 

3.25

 

4.33

 

5.41

 

16.23

 

કુલ

 

108.27

 

216.53

 

324.81

 

433.09

 

541 .36

 

1624.06

 

(રૂકરોડમાં)

લાભાર્થીઓ:

a) તમામ ભારતીય સમુદ્રી નાવિકો

b) સમુદ્રી નાવિક બનવાની મહત્વાકાંક્ષા રાખતા ભારતીય કેડેટ્સ

  1. હાલની તમામ ભારતીય જહાજ કંપનીઓ.

d) તમામ ભારતીય તેમજ વિદેશી નાગરિકો, કંપનીઓ અને કાનુની સંસ્થાઓ કે જેઓ ભારતમાં ભારતીય કંપની ઉભી કરવા અને જહાજોનું ફ્લેગિંગ કરવામાં રસ ધરાવતી હોય.

e) એકંદરે કુલ મળીને ભારતીય અર્થતંત્ર કારણ કે આનાથી વિદેશી ફ્લેગ જહાજો પર વિદેશી હુંડિયામણની ચુકવણીની જંગી બચત થશે.

 

પૃષ્ઠભૂમિ:

a) ભારતમાં 7,500 કિમી લાંબો દરિયાકાંઠો હોવા છતાં, નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં રાષ્ટ્રીય એક્ઝિમ વેપાર કે જે વાર્ષિક ધોરણે એકધારો વધી રહ્યો છે તે, વર્ષ 1997 થી જહાજ ક્ષેત્રમાં 100% FDIની નીતિ અને ભારતીય જહાજ ઉદ્યોગ તેમજ ભારતનો રાષ્ટ્રીય જહાજોનો કાફલો તેના વૈશ્વિક સહયોગીઓની સરખામણીએ ઘણો ઓછો છે.

  1. હાલમાં ક્ષમતાના સંદર્ભમાં વાત કરીએ તો, ભારતીય કાફલો વૈશ્વિક કાફલામાંથી માત્ર 1.2% છે ખૂબ જ ઓછો છે. ભારતના એક્ઝિમ વેપારમાં વહનમાં ભારતીય જહાજોનો હિસ્સો 1987-88માં 40.7% હતો તે ધરખમ પ્રમાણમાં ઘટીને 2018-19 લગભગ 7.8%ના ખૂબ નીચા સ્તર સુધી આવી ગયો છે. આના કારણે, વિદેશી કંપનીઓને માલવહન માટે બિલ પેટે વિદેશી હુંડિયામણની ચુકવણીમાં નોંધનીય વધારો થયો છે અને 2018-19માં આ આંકડો વધીને USD 53 બિલિયન સુધી પહોંચી ગયો છે અને છેલ્લા 13 વર્ષમાં લગભગ USD 637 બિલિયન નોંધાયો છે.
  2. ભારતીય ફ્લેગ કરેલા જહાજો ફરજિયાતપણે ભારતીય ક્રૂની નિયુક્તિ કરે છે અને ભારતીય કરવેરાઓ તેમજ કોર્પોરેટ કાયદાઓનું પાલન કરે છે. આ કારણે ભારતીય જહાજોનો પરિચાલન ખર્ચ વિદેશી જહાજોની સરખામણીએ વધારે હોય છે. ભારતીય જહાજોની વિદેશ મુસાફરીના પરિચાલનનો ખર્ચ પણ અંદાજે 20% જેટલો વધારે થાય છે. પરિચાલન ખર્ચમાં આ તફાવત ડેબ્ટ ફંડ્સના ઉંચા ખર્ચ, લોનના ટૂંકા સમયગાળા, ભારતીય જહાજોમાં નિયુક્ત કરવામાં આવેલા ભારતીય સમુદ્રી નાવિકોને આપવામાં આવતા વેતન પર કરવેરા, જહાજની આયાત પર લેવામાં આવતા IGST, બ્લૉક કરવામાં આવેલી GST ટેક્સ ક્રેડિટ, બે અલગ અલગ ભારતીય બંદરો પર ભારતીય જહાજો દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવતી સેવાઓમાં GSTમાં તફાવતના કારમે થાય છે; આ બધા જ સમાન સેવાઓ પૂરી પાડતા વિદેશી જહાજો માટે લાગુ થવા પાત્ર નથી. બીજા તરફ, ભારતીય ચાર્ટરર દ્વારા જહાજ સેવાઓની આયાત સ્થાનિક જહાજ કંપની દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવતી કોન્ટ્રાક્ટિંગ સેવાઓ કરતાં સસ્તી છે.
  3. સરકાર FOB દ્વારા આયાતની નીતિને સહકાર આપતી હોવા છતાં, વાસ્તવિકતા એ છે કે, ખાતરો અને કોલસા જેવી સુકી આયાતોનો મોટો જથ્થો GIF ધોરણે આયાત કરવાની અનુમતિ આપવામાં આવી છે. આયાત કરવામાં આવતા ક્રૂડનો લગભગ 35% જથ્થો પણ GIF ધોરણે લેવામાં આવે છે. આ બધા પરિબળોના કારણે ભારતીય કાર્ગોના પરિવહન બજારમાં ભાગ લેવાની તકો ઘટી જાય છે.
  4. વિદેશી સમકક્ષોની સરખામણીએ ભારતીય જહાજો ઓછા સ્પર્ધાત્મક હોવાના કારણે, રાઇટ ઓફ ફર્સ્ટ રિફ્યુઝલ (ROFR) નીતિ ભારતીય ટનેજને વેગવાન બનાવવા માટે સમર્થ થઇ શકી નથી. ભારતીય રાષ્ટ્રીય જહાજ માલિક સંગઠન (INSA) દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલા ડેટા દર્શાવે છે કે, તેણે ROFR વ્યવસ્થાતંત્ર અંતર્ગત પ્રક્રિયા કરવામાં આવેલા 95% કિસ્સાઓમાં NOC ઇશ્યુ કર્યા છે. વધુમાં, ROFR લાભદાયી અને સફળ લાંબાગાળાના કરારો સુનિશ્ચિત કરતી નથી અને તે ફક્ત વિદેશી જહાજ કંપનીઓ દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલા દરો સાથે મેળ બેસાડવાની તક છે જેઓ ઓછા પરિચાલન ખર્ચના કારણે સ્પર્ધાત્મક લાભ ઉઠાવી રહી છે. ભારતીય જહાજો માટે રાઇટ ઓફ ફર્સ્ટ રિફ્યુઝલની નીતિ જો ભારતીય જહાજોને વધારે સ્પર્ધાત્મક બનાવવામાં આવે તો જ લાભદાયી રહેશે.
  5. ભારતીય જહાજ ઉદ્યોગમાં વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવાની નીતિની જરૂરિયાત એ પણ છે કે, મોટા રાષ્ટ્રીય કાફલાના કારણે આર્થિક, વ્યાપારિક અને વ્યૂહાત્મક લાભો ભારતને પ્રાપ્ત થશે. એક મજબૂત અને વૈવિધ્યપૂર્ણ સ્વદેશી જહાજોના કાફલાથી વિદેશી જહાજ કંપનીઓને માલસામાનના વહન માટેના બિલ પેટે વિદેશી હુંડિયામણની બચત તો કરી જ શકાશે, સાથે સાથે તેનાથી ભારતના મહત્વપૂર્ણ માલસામાનના પરિવહન માટે વિદેશી જહાજો પરની વધુ પડતી નિર્ભરતા પણ ઓછી કરી શકાશે. મોટા ભારતીય કાફલાના કારણે થનારા અન્ય લાભોમાં, ભારતીય સમુદ્રી નાવિકો માટે તાલીમમાં વૃદ્ધિ, ભારતીય સમુદ્રી નાવિકો માટે રોજગારીમાં વૃદ્ધિ, વિવિધ કરવેરાના કલેક્શનમાં વધારો, સંલગ્ન ઉદ્યોગોનો વિકાસ અને બેંકો પાસેથી ભંડોળનું ઋણ લેવામાં વધારે સારું સામર્થ્ય વગેરે છે.
  6. સબસિડી સહાયતા ભારતીય જહાજ કંપનીઓને પૂરી પાડવાનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો છે તેના કારણે, ભારતીય ફ્લેગ જહાજોમાં વધુ સરકારી આયાત થશે. વધુમાં, તેનાથી ભારતમાં વેપારી જહાજોને ફ્લેગ કરવા માટે વધુ આકર્ષી શકાશે કારણ કે વર્તમાન સમયમાં તુલનાત્મક રીતે ઉચ્ચ પરિચાલન ખર્ચને સબસિડીટ સહાયતા દ્વારા નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં ઓછો કરી શકાશે. આનાથી ફ્લેગિંગમાં વધારો થશે અને ભારતીય જહાજોમાં રોકાણ કરવા માટે ભારતીય કાર્ગોના ઍક્સેસને લિંક કરશે.

 

 

Explore More
78મા સ્વતંત્રતા દિવસનાં પ્રસંગે લાલ કિલ્લાની પ્રાચીર પરથી પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનાં સંબોધનનો મૂળપાઠ

લોકપ્રિય ભાષણો

78મા સ્વતંત્રતા દિવસનાં પ્રસંગે લાલ કિલ્લાની પ્રાચીર પરથી પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનાં સંબોધનનો મૂળપાઠ
PLI, Make in India schemes attracting foreign investors to India: CII

Media Coverage

PLI, Make in India schemes attracting foreign investors to India: CII
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
Text of PM Modi's address at the Parliament of Guyana
November 21, 2024

Hon’ble Speaker, मंज़ूर नादिर जी,
Hon’ble Prime Minister,मार्क एंथनी फिलिप्स जी,
Hon’ble, वाइस प्रेसिडेंट भरत जगदेव जी,
Hon’ble Leader of the Opposition,
Hon’ble Ministers,
Members of the Parliament,
Hon’ble The चांसलर ऑफ द ज्यूडिशियरी,
अन्य महानुभाव,
देवियों और सज्जनों,

गयाना की इस ऐतिहासिक पार्लियामेंट में, आप सभी ने मुझे अपने बीच आने के लिए निमंत्रित किया, मैं आपका बहुत-बहुत आभारी हूं। कल ही गयाना ने मुझे अपना सर्वोच्च सम्मान दिया है। मैं इस सम्मान के लिए भी आप सभी का, गयाना के हर नागरिक का हृदय से आभार व्यक्त करता हूं। गयाना का हर नागरिक मेरे लिए ‘स्टार बाई’ है। यहां के सभी नागरिकों को धन्यवाद! ये सम्मान मैं भारत के प्रत्येक नागरिक को समर्पित करता हूं।

साथियों,

भारत और गयाना का नाता बहुत गहरा है। ये रिश्ता, मिट्टी का है, पसीने का है,परिश्रम का है करीब 180 साल पहले, किसी भारतीय का पहली बार गयाना की धरती पर कदम पड़ा था। उसके बाद दुख में,सुख में,कोई भी परिस्थिति हो, भारत और गयाना का रिश्ता, आत्मीयता से भरा रहा है। India Arrival Monument इसी आत्मीय जुड़ाव का प्रतीक है। अब से कुछ देर बाद, मैं वहां जाने वाला हूं,

साथियों,

आज मैं भारत के प्रधानमंत्री के रूप में आपके बीच हूं, लेकिन 24 साल पहले एक जिज्ञासु के रूप में मुझे इस खूबसूरत देश में आने का अवसर मिला था। आमतौर पर लोग ऐसे देशों में जाना पसंद करते हैं, जहां तामझाम हो, चकाचौंध हो। लेकिन मुझे गयाना की विरासत को, यहां के इतिहास को जानना था,समझना था, आज भी गयाना में कई लोग मिल जाएंगे, जिन्हें मुझसे हुई मुलाकातें याद होंगीं, मेरी तब की यात्रा से बहुत सी यादें जुड़ी हुई हैं, यहां क्रिकेट का पैशन, यहां का गीत-संगीत, और जो बात मैं कभी नहीं भूल सकता, वो है चटनी, चटनी भारत की हो या फिर गयाना की, वाकई कमाल की होती है,

साथियों,

बहुत कम ऐसा होता है, जब आप किसी दूसरे देश में जाएं,और वहां का इतिहास आपको अपने देश के इतिहास जैसा लगे,पिछले दो-ढाई सौ साल में भारत और गयाना ने एक जैसी गुलामी देखी, एक जैसा संघर्ष देखा, दोनों ही देशों में गुलामी से मुक्ति की एक जैसी ही छटपटाहट भी थी, आजादी की लड़ाई में यहां भी,औऱ वहां भी, कितने ही लोगों ने अपना जीवन समर्पित कर दिया, यहां गांधी जी के करीबी सी एफ एंड्रूज हों, ईस्ट इंडियन एसोसिएशन के अध्यक्ष जंग बहादुर सिंह हों, सभी ने गुलामी से मुक्ति की ये लड़ाई मिलकर लड़ी,आजादी पाई। औऱ आज हम दोनों ही देश,दुनिया में डेमोक्रेसी को मज़बूत कर रहे हैं। इसलिए आज गयाना की संसद में, मैं आप सभी का,140 करोड़ भारतवासियों की तरफ से अभिनंदन करता हूं, मैं गयाना संसद के हर प्रतिनिधि को बधाई देता हूं। गयाना में डेमोक्रेसी को मजबूत करने के लिए आपका हर प्रयास, दुनिया के विकास को मजबूत कर रहा है।

साथियों,

डेमोक्रेसी को मजबूत बनाने के प्रयासों के बीच, हमें आज वैश्विक परिस्थितियों पर भी लगातार नजर ऱखनी है। जब भारत और गयाना आजाद हुए थे, तो दुनिया के सामने अलग तरह की चुनौतियां थीं। आज 21वीं सदी की दुनिया के सामने, अलग तरह की चुनौतियां हैं।
दूसरे विश्व युद्ध के बाद बनी व्यवस्थाएं और संस्थाएं,ध्वस्त हो रही हैं, कोरोना के बाद जहां एक नए वर्ल्ड ऑर्डर की तरफ बढ़ना था, दुनिया दूसरी ही चीजों में उलझ गई, इन परिस्थितियों में,आज विश्व के सामने, आगे बढ़ने का सबसे मजबूत मंत्र है-"Democracy First- Humanity First” "Democracy First की भावना हमें सिखाती है कि सबको साथ लेकर चलो,सबको साथ लेकर सबके विकास में सहभागी बनो। Humanity First” की भावना हमारे निर्णयों की दिशा तय करती है, जब हम Humanity First को अपने निर्णयों का आधार बनाते हैं, तो नतीजे भी मानवता का हित करने वाले होते हैं।

साथियों,

हमारी डेमोक्रेटिक वैल्यूज इतनी मजबूत हैं कि विकास के रास्ते पर चलते हुए हर उतार-चढ़ाव में हमारा संबल बनती हैं। एक इंक्लूसिव सोसायटी के निर्माण में डेमोक्रेसी से बड़ा कोई माध्यम नहीं। नागरिकों का कोई भी मत-पंथ हो, उसका कोई भी बैकग्राउंड हो, डेमोक्रेसी हर नागरिक को उसके अधिकारों की रक्षा की,उसके उज्जवल भविष्य की गारंटी देती है। और हम दोनों देशों ने मिलकर दिखाया है कि डेमोक्रेसी सिर्फ एक कानून नहीं है,सिर्फ एक व्यवस्था नहीं है, हमने दिखाया है कि डेमोक्रेसी हमारे DNA में है, हमारे विजन में है, हमारे आचार-व्यवहार में है।

साथियों,

हमारी ह्यूमन सेंट्रिक अप्रोच,हमें सिखाती है कि हर देश,हर देश के नागरिक उतने ही अहम हैं, इसलिए, जब विश्व को एकजुट करने की बात आई, तब भारत ने अपनी G-20 प्रेसीडेंसी के दौरान One Earth, One Family, One Future का मंत्र दिया। जब कोरोना का संकट आया, पूरी मानवता के सामने चुनौती आई, तब भारत ने One Earth, One Health का संदेश दिया। जब क्लाइमेट से जुड़े challenges में हर देश के प्रयासों को जोड़ना था, तब भारत ने वन वर्ल्ड, वन सन, वन ग्रिड का विजन रखा, जब दुनिया को प्राकृतिक आपदाओं से बचाने के लिए सामूहिक प्रयास जरूरी हुए, तब भारत ने CDRI यानि कोएलिशन फॉर डिज़ास्टर रज़ीलिएंट इंफ्रास्ट्रक्चर का initiative लिया। जब दुनिया में pro-planet people का एक बड़ा नेटवर्क तैयार करना था, तब भारत ने मिशन LiFE जैसा एक global movement शुरु किया,

साथियों,

"Democracy First- Humanity First” की इसी भावना पर चलते हुए, आज भारत विश्वबंधु के रूप में विश्व के प्रति अपना कर्तव्य निभा रहा है। दुनिया के किसी भी देश में कोई भी संकट हो, हमारा ईमानदार प्रयास होता है कि हम फर्स्ट रिस्पॉन्डर बनकर वहां पहुंचे। आपने कोरोना का वो दौर देखा है, जब हर देश अपने-अपने बचाव में ही जुटा था। तब भारत ने दुनिया के डेढ़ सौ से अधिक देशों के साथ दवाएं और वैक्सीन्स शेयर कीं। मुझे संतोष है कि भारत, उस मुश्किल दौर में गयाना की जनता को भी मदद पहुंचा सका। दुनिया में जहां-जहां युद्ध की स्थिति आई,भारत राहत और बचाव के लिए आगे आया। श्रीलंका हो, मालदीव हो, जिन भी देशों में संकट आया, भारत ने आगे बढ़कर बिना स्वार्थ के मदद की, नेपाल से लेकर तुर्की और सीरिया तक, जहां-जहां भूकंप आए, भारत सबसे पहले पहुंचा है। यही तो हमारे संस्कार हैं, हम कभी भी स्वार्थ के साथ आगे नहीं बढ़े, हम कभी भी विस्तारवाद की भावना से आगे नहीं बढ़े। हम Resources पर कब्जे की, Resources को हड़पने की भावना से हमेशा दूर रहे हैं। मैं मानता हूं,स्पेस हो,Sea हो, ये यूनीवर्सल कन्फ्लिक्ट के नहीं बल्कि यूनिवर्सल को-ऑपरेशन के विषय होने चाहिए। दुनिया के लिए भी ये समय,Conflict का नहीं है, ये समय, Conflict पैदा करने वाली Conditions को पहचानने और उनको दूर करने का है। आज टेरेरिज्म, ड्रग्स, सायबर क्राइम, ऐसी कितनी ही चुनौतियां हैं, जिनसे मुकाबला करके ही हम अपनी आने वाली पीढ़ियों का भविष्य संवार पाएंगे। और ये तभी संभव है, जब हम Democracy First- Humanity First को सेंटर स्टेज देंगे।

साथियों,

भारत ने हमेशा principles के आधार पर, trust और transparency के आधार पर ही अपनी बात की है। एक भी देश, एक भी रीजन पीछे रह गया, तो हमारे global goals कभी हासिल नहीं हो पाएंगे। तभी भारत कहता है – Every Nation Matters ! इसलिए भारत, आयलैंड नेशन्स को Small Island Nations नहीं बल्कि Large ओशिन कंट्रीज़ मानता है। इसी भाव के तहत हमने इंडियन ओशन से जुड़े आयलैंड देशों के लिए सागर Platform बनाया। हमने पैसिफिक ओशन के देशों को जोड़ने के लिए भी विशेष फोरम बनाया है। इसी नेक नीयत से भारत ने जी-20 की प्रेसिडेंसी के दौरान अफ्रीकन यूनियन को जी-20 में शामिल कराकर अपना कर्तव्य निभाया।

साथियों,

आज भारत, हर तरह से वैश्विक विकास के पक्ष में खड़ा है,शांति के पक्ष में खड़ा है, इसी भावना के साथ आज भारत, ग्लोबल साउथ की भी आवाज बना है। भारत का मत है कि ग्लोबल साउथ ने अतीत में बहुत कुछ भुगता है। हमने अतीत में अपने स्वभाव औऱ संस्कारों के मुताबिक प्रकृति को सुरक्षित रखते हुए प्रगति की। लेकिन कई देशों ने Environment को नुकसान पहुंचाते हुए अपना विकास किया। आज क्लाइमेट चेंज की सबसे बड़ी कीमत, ग्लोबल साउथ के देशों को चुकानी पड़ रही है। इस असंतुलन से दुनिया को निकालना बहुत आवश्यक है।

साथियों,

भारत हो, गयाना हो, हमारी भी विकास की आकांक्षाएं हैं, हमारे सामने अपने लोगों के लिए बेहतर जीवन देने के सपने हैं। इसके लिए ग्लोबल साउथ की एकजुट आवाज़ बहुत ज़रूरी है। ये समय ग्लोबल साउथ के देशों की Awakening का समय है। ये समय हमें एक Opportunity दे रहा है कि हम एक साथ मिलकर एक नया ग्लोबल ऑर्डर बनाएं। और मैं इसमें गयाना की,आप सभी जनप्रतिनिधियों की भी बड़ी भूमिका देख रहा हूं।

साथियों,

यहां अनेक women members मौजूद हैं। दुनिया के फ्यूचर को, फ्यूचर ग्रोथ को, प्रभावित करने वाला एक बहुत बड़ा फैक्टर दुनिया की आधी आबादी है। बीती सदियों में महिलाओं को Global growth में कंट्रीब्यूट करने का पूरा मौका नहीं मिल पाया। इसके कई कारण रहे हैं। ये किसी एक देश की नहीं,सिर्फ ग्लोबल साउथ की नहीं,बल्कि ये पूरी दुनिया की कहानी है।
लेकिन 21st सेंचुरी में, global prosperity सुनिश्चित करने में महिलाओं की बहुत बड़ी भूमिका होने वाली है। इसलिए, अपनी G-20 प्रेसीडेंसी के दौरान, भारत ने Women Led Development को एक बड़ा एजेंडा बनाया था।

साथियों,

भारत में हमने हर सेक्टर में, हर स्तर पर, लीडरशिप की भूमिका देने का एक बड़ा अभियान चलाया है। भारत में हर सेक्टर में आज महिलाएं आगे आ रही हैं। पूरी दुनिया में जितने पायलट्स हैं, उनमें से सिर्फ 5 परसेंट महिलाएं हैं। जबकि भारत में जितने पायलट्स हैं, उनमें से 15 परसेंट महिलाएं हैं। भारत में बड़ी संख्या में फाइटर पायलट्स महिलाएं हैं। दुनिया के विकसित देशों में भी साइंस, टेक्नॉलॉजी, इंजीनियरिंग, मैथ्स यानि STEM graduates में 30-35 परसेंट ही women हैं। भारत में ये संख्या फोर्टी परसेंट से भी ऊपर पहुंच चुकी है। आज भारत के बड़े-बड़े स्पेस मिशन की कमान महिला वैज्ञानिक संभाल रही हैं। आपको ये जानकर भी खुशी होगी कि भारत ने अपनी पार्लियामेंट में महिलाओं को रिजर्वेशन देने का भी कानून पास किया है। आज भारत में डेमोक्रेटिक गवर्नेंस के अलग-अलग लेवल्स पर महिलाओं का प्रतिनिधित्व है। हमारे यहां लोकल लेवल पर पंचायती राज है, लोकल बॉड़ीज़ हैं। हमारे पंचायती राज सिस्टम में 14 लाख से ज्यादा यानि One point four five मिलियन Elected Representatives, महिलाएं हैं। आप कल्पना कर सकते हैं, गयाना की कुल आबादी से भी करीब-करीब दोगुनी आबादी में हमारे यहां महिलाएं लोकल गवर्नेंट को री-प्रजेंट कर रही हैं।

साथियों,

गयाना Latin America के विशाल महाद्वीप का Gateway है। आप भारत और इस विशाल महाद्वीप के बीच अवसरों और संभावनाओं का एक ब्रिज बन सकते हैं। हम एक साथ मिलकर, भारत और Caricom की Partnership को और बेहतर बना सकते हैं। कल ही गयाना में India-Caricom Summit का आयोजन हुआ है। हमने अपनी साझेदारी के हर पहलू को और मजबूत करने का फैसला लिया है।

साथियों,

गयाना के विकास के लिए भी भारत हर संभव सहयोग दे रहा है। यहां के इंफ्रास्ट्रक्चर में निवेश हो, यहां की कैपेसिटी बिल्डिंग में निवेश हो भारत और गयाना मिलकर काम कर रहे हैं। भारत द्वारा दी गई ferry हो, एयरक्राफ्ट हों, ये आज गयाना के बहुत काम आ रहे हैं। रीन्युएबल एनर्जी के सेक्टर में, सोलर पावर के क्षेत्र में भी भारत बड़ी मदद कर रहा है। आपने t-20 क्रिकेट वर्ल्ड कप का शानदार आयोजन किया है। भारत को खुशी है कि स्टेडियम के निर्माण में हम भी सहयोग दे पाए।

साथियों,

डवलपमेंट से जुड़ी हमारी ये पार्टनरशिप अब नए दौर में प्रवेश कर रही है। भारत की Energy डिमांड तेज़ी से बढ़ रही हैं, और भारत अपने Sources को Diversify भी कर रहा है। इसमें गयाना को हम एक महत्वपूर्ण Energy Source के रूप में देख रहे हैं। हमारे Businesses, गयाना में और अधिक Invest करें, इसके लिए भी हम निरंतर प्रयास कर रहे हैं।

साथियों,

आप सभी ये भी जानते हैं, भारत के पास एक बहुत बड़ी Youth Capital है। भारत में Quality Education और Skill Development Ecosystem है। भारत को, गयाना के ज्यादा से ज्यादा Students को Host करने में खुशी होगी। मैं आज गयाना की संसद के माध्यम से,गयाना के युवाओं को, भारतीय इनोवेटर्स और वैज्ञानिकों के साथ मिलकर काम करने के लिए भी आमंत्रित करता हूँ। Collaborate Globally And Act Locally, हम अपने युवाओं को इसके लिए Inspire कर सकते हैं। हम Creative Collaboration के जरिए Global Challenges के Solutions ढूंढ सकते हैं।

साथियों,

गयाना के महान सपूत श्री छेदी जगन ने कहा था, हमें अतीत से सबक लेते हुए अपना वर्तमान सुधारना होगा और भविष्य की मजबूत नींव तैयार करनी होगी। हम दोनों देशों का साझा अतीत, हमारे सबक,हमारा वर्तमान, हमें जरूर उज्जवल भविष्य की तरफ ले जाएंगे। इन्हीं शब्दों के साथ मैं अपनी बात समाप्त करता हूं, मैं आप सभी को भारत आने के लिए भी निमंत्रित करूंगा, मुझे गयाना के ज्यादा से ज्यादा जनप्रतिनिधियों का भारत में स्वागत करते हुए खुशी होगी। मैं एक बार फिर गयाना की संसद का, आप सभी जनप्रतिनिधियों का, बहुत-बहुत आभार, बहुत बहुत धन्यवाद।