QuoteCongress model means casteism and vote bank politics which creates rift among people: PM Modi in Mehsana
QuoteTwenty years ago there were very few women in the dairy sector. Today this participation has increased a lot in the state: PM Modi in Mehsana

ભારત માતા કી (ઑડિયન્સમાંથી જય... ના અવાજો)
ભારત માતા કી (ઑડિયન્સમાંથી જય... ના અવાજો)
ભારત માતા કી (ઑડિયન્સમાંથી જય... ના અવાજો)
કેમ છે, આપણું મેહાણા...?
બધા સુખમાં ને?
રામે-રામ...
મંચ ઉપર બિરાજમાન અમારા જુના જોગી, અમારા જુના મિત્ર ભાઈશ્રી નીતિનભાઈ,
મંચ ઉપર બિરાજમાન સર્વે મહાનુભાવો,
અને આ ચુંટણીમાં જેમને તમે ધારાસભ્ય બનાવવાનું નક્કી કરી દીધું છે, અને જેમને આશીર્વાદ માટે તમે આટલી મોટી સંખ્યામાં આવ્યા છો, એવા સૌ ઉમેદવાર ભાઈઓ, બહેનો,
અને વિશાળ સંખ્યામાં પધારેલા મહેસાણાના મારા પરિવારજનો,

થોડા દિવસ પહેલા તમારા બધાની વચ્ચે આવવાનો મોકો મળ્યો હતો, મોઢેરા આવ્યો હતો. દેશનું પહેલું સૂર્યગ્રામ, એનું ગૌરવ મહેસાણા જિલ્લાને મળ્યું, અને મોઢેરા સૂર્યગ્રામનું લોકાર્પણ કરતાની સાથે જ આખી દુનિયામાં મોઢેરા ચમકી ગયું. જોડે જોડે મહેસાણા જિલ્લોય ચમકી ગયો. આપ વિચાર કરો, યુનાઈટેડ નેશન્સના સેક્રેટરી જનરલ, એ પોતે વિનંતી કરી કે મારે મોઢેરા સૂર્યગ્રામ જોવા જવું છે, અને અમેરિકાથી અહીં આવ્યા, સૂર્યગ્રામ જોયું અને ગયા પછી પાછું એમણે ત્યાં જાહેરમાં વખાણ કર્યા કે સૂર્યઊર્જાના ક્ષેત્રે કેવું અદભુત કામ થઈ રહ્યું છે. એની ચર્ચા કરી. આ બધું શક્ય બન્યું છે, આપ સૌના આશીર્વાદથી. અને આ બધું કરી શકું છું એનું કારણ, આ માટીએ મને મોટો કર્યો છે, આ માટીએ મને સંસ્કારીત કર્યો છે. અહીંના પાણીએ મને ઘડ્યો છે અને અહીંના પરસેવાની સુવાસ આજે દેશ અને દુનિયામાં ગુજરાતીઓ ગૌરવ કરે એમ આખો દેશ ફલી-ફૂલી રહ્યો છે, ભાઈઓ.

મહેસાણા જિલ્લો એટલે આમ રાજકીય રીતે જાગૃત જિલ્લો. મહેસાણા જિલ્લો ભવિષ્ય નક્કી કરે. આટલી મોટી સંખ્યામાં જે માતાઓ, બહેનો આશીર્વાદ આપવા આવી છે, એમને પણ હું વિશેષ પ્રણામ કરું છું, એમનો આભાર માનું છું. મેં આ બે – ત્રણ વખત ગુજરાતના જુદા જુદા વિસ્તારમાં મારું જવાનું થયું. દક્ષિણ ગુજરાતમાં ગયો, સૌરાષ્ટ્રમાં ગયો, અને આજે ઉત્તર ગુજરાતમાં આવ્યો છું. જ્યાં જ્યાં મને જવાનું થયું છે, અને ચારે તરફથી જે સમાચારો મળે છે, એમ લાગે છે કે આ ચુંટણી મોદી નથી લડી રહ્યા, ન નરેન્દ્ર લડે છે, ન ભુપેન્દ્ર લડે છે. આ ચુંટણી, આ મંચ ઉપર બેઠા છે ને એય નથી લડતા. આ વખતે ગુજરાતની ચુંટણી, ગુજરાતની જનતા લડી રહી છે. ગુજરાતના જવાનીયાઓએ આ વિજયધ્વજ પોતાના હાથમાં ઉપાડ્યો છે. માતાઓ, બહેનો મેદાનમાં ઉતરી છે. અને એટલે જ, જ્યાં જઈએ ત્યાં એક જ અવાજ સંભળાય, એક જ નારો ગુંજે છે...

ફિર એક બાર (ઑડિયન્સમાંથી મોદી સરકાર...)
ફિર એક બાર (ઑડિયન્સમાંથી મોદી સરકાર...)
ફિર એક બાર (ઑડિયન્સમાંથી મોદી સરકાર...)

આ જોમ અને જુસ્સો ગુજરાતના ખુણે ખુણે છે, અને જ્યારે બારીકાઈથી જોઉં, તો મારા ધ્યાનમાં આવે છે કે યુવાનો, માત્ર ગુજરાત જ નહિ, હું જ્યાં જઉં છું ત્યાં, યુવાનો હવે જે રીતે જાહેર જીવનમાં રસ લેતા થયા છે. રાજકીય પ્રવૃત્તિઓના આટાપાટાને સમજીને સત્યના પારખા કરી રહ્યા છે, એણે દેશના ભવિષ્ય માટે એક નવી આશા પેદા કરી છે. નવો વિશ્વાસ પેદા કર્યો છે. અને દેશની યુવા પેઢી આજે ભાજપ તરફ જે વળી છે. ભાજપનો ઝંડો લઈને આગળ વધી રહી છે ને, એ આંખે પાટા બાંધીને નીકળેલી પેઢી નથી. આ એક એક પગલાંનું બારીક નિરીક્ષણ કરે છે. એનું મુલ્યાંકન કરે છે, અને પછી, એ નિર્ણય કરે છે કે કયા રસ્તે જવું છે, એણે જોયું છે કે કોંગ્રેસ પાર્ટી ભુતકાળમાં સરકારો ચલાવતી હતી, એ કુનબાનો વ્યવહાર કેવો હતો, આ કોંગ્રેસ સરકારોનું મોડલ કયું હતું, કોંગ્રેસ પાર્ટીનું મોડલ કયું હતું, એ એમને બરાબર ખબર છે. અને એટલે જ એમને લાગે છે કે દેશને આગળ લઈ જવો હશે તો, આવનારા 25 વર્ષમાં દેશને સમૃદ્ધ બનાવવો હશે, આ દેશને વૈભવી બનાવવો હશે, તો ભારતીય જનતા પાર્ટીની નીતિ, ભારતીય જનતા પાર્ટીની રીતિ, અને ભારતીય જનતા પાર્ટીની રણનીતિ જ કામ આવવાની છે. કારણ કે એણે જોયું છે, એને ખબર છે કે કોંગ્રેસનું મોડલ કયું છે. કોંગ્રેસનું મોડલ એટલે અરબો, ખરબોનો ભ્રષ્ટાચાર. કોંગ્રેસનું મોડલ એટલે, એના મોડલની એક જ ઓળખાણ, ભાઈ ભતીજાવાદ. કોંગ્રેસનું મોડલ એટલે, વંશવાદ, કોંગ્રેસનું મોડલ એટલે પરિવારવાદ. કોંગ્રેસનું મોડલ એટલે જાતિવાદ. કોંગ્રેસના મોડલની પહેચાન સંપ્રદાયવાદ, વોટબેન્ક પોલિટિક્સ. આ જ કોંગ્રેસની પહેચાન. અને કોંગ્રેસે સત્તામાં ટકી રહેવા માટે... ભાગલા પાડો, સમાજના જેટલા થઈ શકે એટલા ટુકડા કરો, શહેરને ગામડા જોડે લડાવો, ગામડાને શહેર જોડે લડાવો, આ જાતિને પેલી જાતિ જોડે, આ જિલ્લાને પેલા જિલ્લા જોડે... આ જ કર્યા કરવાનું, આ જ કર્યા કરવાનું... અને એટલે બીજી પાછી કરામત કઈ? લોકોને પછાત જ રાખવાના. લોકોની સ્થિતિ એવી રાખવાની કે કાયમ ગરીબોને બિચારાને હાથ લાંબો કરીને ઉભા રહેવું પડે અને સરકાર મા-બાપ કંઈ ને કંઈ આપે. આ એમનું મોડલ.

ભાઈઓ, બહેનો,

કોંગ્રેસના આ મોડલે ગુજરાતને તો તબાહ કર્યું, દેશ આખાને બરબાદ કરી દીધો છે. અને એટલે આપણને ખુબ મથામણ પડે છે, આ દેશને બચાવવાની, આ દેશને બનાવવાની, આ દેશને આગળ વધારવાની.

ભાઈઓ, બહેનો,
ભારતીય જનતા પાર્ટી એક એવી પાર્ટી છે કે જેના માટે વ્યક્તિ કરતા દલ મહાન, અને દલ કરતા દેશ મહાન. આ અમારા સંસ્કાર છે અને આ સંસ્કાર લઈને અમે કામ કરીએ છીએ. ભારતીય જનતા પાર્ટીનો મંત્ર છે, અમારી ગળથુથીમાં છે, સૌનો સાથ અને સૌનો વિકાસ. વહાલા-દવલા નહિ, ભેદભાવ નહિ. અને એટલે જ, એટલે જ આ દેશના યુવાનને ભરોસો પડે છે કે આ નીતિઓ છે ને, આ રીતિ છે, એના કારણે આજ નહિ તો કાલ, મને અવસર મળવાનો છે અને હું ભવિષ્ય બનાવવા માટે થઈને, મારી પાસે જે કંઈ કૌશલ્ય છે, જે પણ સામર્થ્ય છે, એનાથી જે કામ મળશે, એને ઉગારી નીકળીશ. આજે દેશના યુવાનોમાં, ગુજરાતના યુવાનોમાં નવી આકાંક્ષાઓ છે, નવા સપના છે. ગયા 20 વર્ષમાં ગુજરાતે જે નવી પેઢી, બદલાઈ ગઈ, ભાઈઓ. 20 વર્ષ પહેલાની પેઢી, આજની પેઢી જુદી છે. અને આજે 20 વર્ષના થઈ ગયેલા લોકો છે, 21 વર્ષના, 22 વર્ષના, 25 વર્ષના, એમને તો કદાચ ખબર જ નથી કે આ ગુજરાતમાં કેવા અભાવના દિવસો હતા. કેવા દુષ્કાળના દિવસો હતા. એ જિંદગી આજના 20 -25 વર્ષના જુવાનીયાને ખબર નથી. આ તો ખાખરીયો પટ્ટો કહેવાય, આપણો. આ દશા આપણી. આ એવી પેઢી છે કે જેને આજે વધતો ગુજરાતનો પ્રભાવ દેખાઈ રહ્યો છે, એના નસીબમાં ક્યારેય અભાવના દહાડા આવ્યા નથી, ભાઈઓ. અને એમનેમ નથી થયું, ભાઈ. એના માટે કાળી મજુરી કરી છે. પગ વાળીને બેઠા નથી. રાત રાત ઉજાગરા કર્યા છે. એક એક નાની નાની ચીજને એના રસ્તા કાઢવા માટે ઝુઝતા રહ્યા છે. ટાંચા સાધનો, કુદરતી પ્રકોપ, એની વચ્ચે આપણે ગુજરાતને આગળ વધાર્યું છે. અને મને ખુશી છે કે આ નવી પેઢીએ આ નીરક્ષીરનો વિવેક કરીને ઉજ્જવળ ભવિષ્ય માટે ગુજરાતના, એમણે દિશા નક્કી કરી છે, ભારતીય જનતા પાર્ટીની સરકાર ફરી એક વાર ગુજરાતમાં બનાવવાનો એમણે નિર્ણય કર્યો છે. ગુજરાતના યુવાનો કોલેજમાં, યુનિવર્સિટીમાં, સોશિયલ મીડિયા પર, જ્યાં જુઓ ત્યાં એક જ વાત કહે છે, એક જ વાત બોલે છે, એક જ વાત લખે છે, એક જ પ્રકારના વીડિયો ચલાવે છે, અને વાત કઈ છે?

ફિર એક બાર (ઑડિયન્સમાંથી... મોદી સરકાર...)
ફિર એક બાર (ઑડિયન્સમાંથી... મોદી સરકાર...)

ભાઈઓ, બહેનો,

ભુતકાળમાં તમને ખબર હશે, ચુંટણી હોય એટલે વીજળી-પાણી... વીજળી-પાણી... ની ચર્ચા થાય, થાય, થાય. સરકારો ઉપર માછલાં ધોવાતાં હોય, વીજળીનાં, પાણીનાં મુદ્દે સરકારમાં બેઠેલા લોકોય મ્હોં છુપાવતા હોય. એવી દશા હોય. અને સરકારો ઉપર આરોપ કરવા માટે, કોંગ્રેસની સરકાર હોય તો ભ્રષ્ટાચારના આરોપ હોય, સાથે સાથે વીજળી-પાણીનો હિસાબ મંગાતો હોય, વીજળી અને પાણીની અછત, એની મુસીબતો, એ ઘર ઘરની સમસ્યાઓ, પરંતુ 20 વર્ષમાં આપણે જે કામ કર્યા છે ને, એના કારણે આપણા વિરોધીઓને આજે ગુજરાતમાં વીજળી અને પાણી મુદ્દે ચુંટણીમાં મુદ્દો ઉઠાવવા માટેનો અવસર જ નથી મળતો, ભાઈ. મને તો યાદ છે, કેટલાક કામો આપણે એવા કરેલા કે ગુજરાત વિધાનસભામાં વિપક્ષને પ્રશ્નો પુછવા માટે ખુટી ગયા હતા. પ્રશ્નો જ નહોતા રહેતા. વિધાનસભામાં પ્રશ્ન કયો પુછવો એ એમને મુશ્કેલી પડતી હતી, એટલે જુના ને જુના કાઢીને ફરી પુછ્યા કરે.

ભાઈઓ, બહેનો,

આની પાછળ યોજનાબદ્ધ રીતે તપસ્યા કરી છે. એક પછી એક, જેમ ઈંટ મૂકીને દીવાલ બને ને એમ ગુજરાતની સમસ્યાઓનું નિરાકરણ આપણે એક એક નાની નાની સમસ્યા પકડી પકડી દૂર કરતા એને ઠીક કરી છે. અને આ ઈમાનદારીથી કરેલા પ્રયાસોના કારણે વીજળી અને પાણીના ક્ષેત્રે ઘણા બધા કામો થયા છે, ભાઈ. અને આજે જ્યારે ગુજરાતના વિકાસ નવી ઊંચાઈ ઉપર પહોંચ્યો છે ને, ઉદ્યોગો આવી રહ્યા છે, મૂડીરોકાણ આવી રહ્યું છે. જવાનીયાઓને અવસર મળી રહ્યા છે. એના મૂળમાં વીજળી અને પાણીનું પાયાનું કામ આપણે કર્યું છે. એના કારણે થયું છે. અને મારા મહેસાણા જિલ્લાને તો ઘણી ખબર છે, ભાઈ. અમાર જીવણદાદા હતા, જિંદગીભર વીજળી માટે લડતા રહ્યા. કિસાન સંઘ અમારું, જિંદગીભર વીજળી માટે લડતું હતું. અને જ્યારે કોંગ્રેસની સરકાર હતી અને વિધાનસભાને ઘેરાવ કરવા માટે ગુજરાતના કિસાનો નીકળ્યા હતા. વીજળી માટે થઈને વલખા મારતા હતા. એ વખતે વીજળી આપવાના બદલે કોંગ્રેસે ગોળીઓ દીધી હતી ગોળીઓ. તમને યાદ હશે, ભાઈઓ. અનેક દૂઘમલ જવાનોને મોતના ઘાટ ઉતારી દીધા હતા. આ દિવસો તમને યાદ નહિ હોય, કદાચ. જે 20 – 25 વર્ષનો જવાનીયો હશે, એને ખબર નહિ હોય. આ કોંગ્રેસનું મોડલ હતું કે તમે વીજળી માગો અને તમને ગોળીઓથી વીંધી નાખતા હતા. કોંગ્રેસના રાજની અંદર લોકો વીજળીના કનેક્શન માંગે, એમાંય ભ્રષ્ટાચાર, અને તોય કનેક્શન તો મળે કે નહિ મળે, એની ગેરંટી નહિ. અને એ દિવસોમાં તો ગુજરાતમાં ઠેર ઠેર ડાર્ક ઝોન. મહાસંકટ. પાણીનું પણ મહાસંકટ, વીજળીનું મહાસંકટ. એમાંથી મુક્તિ દિલાવવા માટે આપણે યજ્ઞ આદર્યો, ભાઈ. 20 – 22 વર્ષ પહેલા પાવર સેક્ટરની અંદર અનેક રિફોર્મ શરૂ કર્યા. આપણે જ્યોતિગ્રામ યોજના લાવ્યા. ને જ્યોતિગ્રામ યોજના લાવ્યા, એટલું જ નહિ, આપણે ખેડૂતો માટેના અને ઘરવપરાશ માટેના જે, વ્યવસ્થા હતી, વીજળીની. ફીડરને આપણે સેપરેટ કરી દીધા. એ ફીડર સેપરેટ કરવાને કારણે એમને સુવિધા મળવા માંડી. ઘરની અંદર વીજળી પહોંચવા માંડી. એના કારણે ફીડર ચેન્જ, આપણે સેપરેટ કરી દીધા. ફીડર સેપરેટ કરવાના કારણે ઘરોની અંદર 24 કલાક જ્યોતિગ્રામ વીજળી પહોંચી અને ખેડૂતોને દિવસે વીજળી મળે એ માટે અવસર ઉભો કર્યો. અને આ કામ કરવા માટે, આપને આંકડા... જુવાનીયાઓ, જરા આંકડા સાંભળશો તો તમને લાગશે, કે ગુજરાતે કેવું કામ કર્યું છે. 80,000 કિલોમીટર લાંબી ટ્રાન્સમિશનના નવા તાર નાખ્યા. લાઈનો બિછાવી આપણે ગુજરાતના ખુણે ખુણે. એની લંબાઈ 80,000 કિલોમીટર થાય છે. ભાજપ સરકારે હજારો નવા ટ્રાન્સફોર્મર નાખ્યા. એટલું જ નહિ, સેકડો નવા સબ સ્ટેશન ઉભા કર્યા. કારણ, સબ સ્ટેશનના અભાવે વીજળીમાં ઉતાર-ચઢાવ થાય, બલ્બ ઊડી જાય, મશીનો બંધ થઈ જાય, ટી.વી. ઘરમાં હોય તો ટી.વી. ઊડી જાય. આમાંથી સ્ટેબિલિટી લાવવાનું કામ કર્યું. આપણે ગુજરાતની અંદર 20 લાખ જેટલા નવા વીજળીના થાંભલા નાખ્યા, ભાઈઓ. આ આંકડા જ, આ આંકડા જ... કોઈને, કોઈ દેશમાં કર્યું હોય ને એના કરતા વધારે આંકડા એકલા ગુજરાતમાં થાય છે. 20 વર્ષ પહેલા 55 લાખની આસપાસ વીજળી કનેક્શન હતા, એ વધીને આજે 2 કરોડ કરતા વધારે વીજળી કનેક્શનો છે, ભાઈ. 20 વર્ષ પહેલા ખેતરમાં વીજળી કનેક્શન 5 લાખથી પણ ઓછા હતા. આજે ખેડૂતોને 20 લાખ કરતા વધારે કનેક્શનો મળી ચુક્યા છે, ભાઈઓ. વીજળી ડિસ્ટ્રીબ્યુશનમાં, આનું નેટવર્ક ઠીક કરવા માટે, વીજળી પેદા કરવી પણ એટલી જ જરૂરી હતી. અને આપણે વીજળી પેદા કરવાનું અભિયાન ચલાવ્યું. 20 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં કોયલાથી વીજળી હતી. એ માત્ર 55 મેગાવોટ હતી, 55 મેગાવોટ 20 વર્ષ પહેલાં. આજે ગુજરાતમાં કોયલાથી વીજળી પેદા થાય છે, 17,000 મેગાવોટ. ક્યાં 55 મેગાવોટ અને ક્યાં 17,000 મેગાવોટ. ભાઈઓ, બહેનો, અંધકારયુગમાંથી અમે આ પ્રકાશયુગની અંદર લાવવા માટે આવડું મોટું કામ કર્યું. 20 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં સૂર્યશક્તિથી જે વીજળી પેદા થાય, એ ન કે બરાબર. એટલે આમ કંઈ દેખાય નહિ એવી. ક્યાંક ખુણે ખાંચરે થોડું હોય તો હોય. આજે ગુજરાતની અંદર 8,000 મેગાવોટ વીજળી સૂર્યશક્તિથી પેદા થાય છે. આ હરણફાળ આપણે ભરી છે. 20 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં વિન્ડ પાવરનું નામોનિશાન નહોતું, ભાઈઓ. કોઈને ખબર નહોતી કે વિન્ડ પાવરથી વીજળી બને. આજે ગુજરાતમાં 10,000 મેગાવોટ વીજળી વિન્ડ પાવરથી મળે છે, પવનઊર્જાથી મળે છે, પવનચક્કીથી મળે છે, ભાઈઓ. 20 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં હાઈડ્રોના વીજળી ઉત્પાદન, પાણીથી વીજળી પેદા થાય, એ માત્ર 500 મેગાવોટ આસપાસ હતી. આજે ગુજરાતમાં પાણીથી વીજળી પેદા થાય એ 800 મેગાવોટે આપણે પહોંચાડી છે, ભાઈઓ. 20 વર્ષ પહેલા ગુજરાતમાં ગેસથી પેદા થનારી વીજળી 2,000 મેગાવોટ વીજળી હતી. આજે ગુજરાતમાં ગેસથી વીજળી પેદા થાય, 4,000 મેગાવોટ વીજળી પેદા થઈ રહી છે. આ બધા, અને એમાંથી હવે બાયો ફ્યુઅલ. એમાંથી પણ વીજળી પેદા કરવાનું કામ આપણે કરી રહ્યા છીએ. આજે ગુજરાતમાં સોલર રૂફ ટોપ, એના મામલામાં દેશમાં નંબર વન છે, ગુજરાત. મારે ગુજરાતના લોકોને અભિનંદન આપવા છે, ભુપેન્દ્રભાઈની સરકારને અભિનંદન આપવા છે. ગુજરાતના અમારા બધા સાથીઓને અભિનંદન આપવા છે. રૂફ ટોપની બાબતમાં સોલર પેનલ, અને એટલું જ નહિ, પહેલા તો વીજળી મળે કે નહિ, એના ઝગડા થતા હતા. વીજળી મળે તો વીજળીના બિલના ઝગડા થતા હતા. એ દિવસોમાંથી નીકળીને આજે તમે તમારા ઘરમાં વીજળી પેદા કરીને વીજળી વેચી શકો, ત્યાં સુધી આપણે લઈ ગયા વાતને.

હમણા હું મોઢેરા સૂર્યમંદિરના કેટલાક ભાઈઓ સાથે વાત કરતો હતો, એમાં એક બહેન જોડે મારી વાત થઈ. મેં કહ્યું કે બહેન, આ સૂર્યગ્રામ બન્યું તો તમને કેમ રહ્યું? તો કહે કે સાહેબ, હવે તો અમે અમારા ઘરમાં બધા ઈલેક્ટ્રીકથી ચાલનારી ચીજો જ લાવવા માંડ્યા છીએ, ખરીદવા માંડ્યા છીએ. અમે તો કહે એ.સી. પણ લાવવાના છે. મેં કહ્યું કે કેમ? તો કહે હવે વીજળીનું બિલ આવતું જ નથી. એટલું જ નહિ કહે, અમે આ સોલર એનર્જીથી વીજળી પેદા કરીએ છીએ ને વધેલી વીજળી સરકારને વેચીએ છીએ, એનાય પૈસા મળે છે. આ કામ આપણે કર્યું છે, ભાઈઓ.

ભાઈઓ, બહેનો,

વીજળીના ક્ષેત્રે આજે હરણફાળ ભરી છે ને, એણે ગુજરાતને એટલી બધી ઊર્જા આપી છે, ઊર્જા આપી છે, ગુજરાતને એટલું તેજસ્વી બનાવ્યું છે, ગુજરાતને એટલું શક્તિશાળી બનાવ્યું છે. એનો અંદાજ આજના જે રાજકારણના નેતાઓ જે ભાષણ કરવા આવે છે ને, એમને આ મુસીબતો શું હતી ને મુસીબતોના ઉપાય કેમ નીકળે ને, કાગળ ઉપર લખતા ન આવડે. કરવાની વાત તો જવા દો, ભાઈઓ. આપણો મહેસાણા જિલ્લો, પાણીના કેવા વલખા પડે, ભાઈઓ. હું તો આ જ માટીમાં મોટો થયો છું, તમારી વચ્ચે જ ઉછર્યો છું. મેં જોયું છે, કેવી મુસીબતમાં આપણે દહાડા કાઢેલા છે. અઠવાડિયામાં એક વાર નળમાં પાણી આવે ને તો જાણે આજે દિવાળી હોય એવું લાગે એવા દિવસો હતા. જૂના જે વડીલ ઉંમરની માતાઓ, બહેનોને પુછો તો ખબર પડે, ત્રણ – ત્રણ, પાંચ – પાંચ કિલોમીટર માથે બેડા લઈને જવું પડે. કુવાની અંદરથી પાણી કાઢવા માટે, નીચે અંદર ઉતરવું પડે, ખાટલામાં બેસીને, ત્યારે માટલું પાણી નીકળે, એવા દિવસો હતા, ભાઈઓ, બહેનો.

એમાંથી આપણે બહાર આવ્યા. અને સમસ્યાને જડમૂળથી જ ઉખાડી નાખવાનું કામ આપણે, આપણે આ કર્યું. અને આ પાણી એટલું ખરાબ કે જેના કારણે આપણા દાંત, તમે જુઓ કે ઉત્તર ગુજરાતના, મહેસાણાના લોકોને દાંત ઉપર ડાઘ હોય, પીળા દાંત. હા, અને, અને હાડકા બધા, જવાનીયાને... જવાની હજુ આવે એ પહેલા ઘડપણ આવી જાય, એવી દશા હતી. આ દશામાંથી આપણે બહાર લાવીને ખેતરમાં પાણી પહોંચાડવાનું કામ, જમીનમાં પાણીના તળ ઉપર આવે એ માટેનું કામ, ખેડૂતને મદદ કરવાનું કામ, માતાઓ-બહેનોને મદદ કરવાનું કામ, અને એક રટ લઈને ચાલ્યા, એક પ્રણ લઈને ચાલ્યા. સુજલામ સુફલામ યોજના જ્યારે લાવ્યા, ત્યારે બધાએ આશંકા કરી હતી કે આ મોદી સાહેબ વાત કરે છે, પણ આટલું બધું કેવી રીતે શક્ય બને? નર્મદામાં 60 વર્ષ ગયા, આ મોદી સાહેબ 60 મહિનામાં કઈ રીતે લઈ આવશે. બે વર્ષની અંદર સુજલામ સુફલામની કાચી કેનાલ બનાવી દીધી હતી. અને ત્રણ ત્રણ પાક લેતા થઈ ગયા હતા, મારા ખેડૂતો. અને ઉત્તર ગુજરાતમાં પાણીના તળ ઉપર આવ્યા હતા. અને એ પ્રગતિ આગળ જતા જતા આજે? આજે ઘેર ઘેર નળથી જળ. ઘેર ઘેર નળથી જળ, આ સિદ્ધિ નાની નથી, ભાઈઓ. આવી અનેક સમસ્યાઓમાંથી મુક્તિ કરીને આજે શુદ્ધ પીવાનું પાણી મળે એના માટેની આપણે ચિંતા કરી રહ્યા છીએ.

ભાઈઓ, બહેનો,
સેંકડો કિલોમીટરની નહેરો બનાવી. એના કારણે ખેતીમાં ફાયદો થયો, પાકમાં બદલાવ આવ્યો. હવે ફળફળાદિની ખેતી કરવા માંડ્યા. જીરુ, વરિયાળી, ઈસબગુલ, આમાંથી આજે આપણે વરિયાળીની બાબતમાં આગળ વધ્યા. અમારું ઊંઝા તો હવે ધમધમતું થઈ ગયું, ભઈલા. ચારે તરફ પ્રગતિની દિશામાં આપણી મંડીઓ ચાલી. અને હવે તો જ્યાં કપાસ થવા માંડ્યો છે, જ્યાં મગફળી થવા માંડી છે, એની તો કિંમત પણ, બધે રેકોર્ડ તોડી દીધા છે.

ભાઈઓ, બહેનો,

પશુપાલન બાબતમાં પણ કેટલા બધા કામ થયા આપણે ત્યાં. ડેરી તો પહેલા પણ હતી, પરંતુ દૂધના ચિલિંગ પ્લાન્ટ નહોતા. પ્લાન્ટ એટલા માટે નહોતા કે વીજળીનો અભાવ હતો અને દૂધ બગડી જતું હતું. આપણે વીજળી પહોંચાડી તો ગામડે ગામડે ચિલિંગ પ્લાન્ટ થવા માંડ્યા અને એના કારણે દૂધનો ભરાવો વધ્યો અને દૂધના બધા રેકોર્ડ આપણે તોડી નાખ્યા. આ નરેન્દ્ર – ભુપેન્દ્રની સરકારે પશુઓની પણ એટલી ચિંતા કરી છે. કેટલાક લોકોને લાગે કે અમે તો રાજકારણ કરીએ છીએ. વોટના ભુખ્યા છીએ. અરે, અમે તો એવા લોકો છીએ કે જ્યાં પશુ વોટ ના આપે ને, એનાય પગની ચિંતા કરતા હોઈએ છીએ, એના પણ જીવનની ચિંતા કરતા હોઈએ. જ્યારે હું લોકોને કહું કે હું ગુજરાતમાં પશુ આરોગ્ય મેળા ચલાવતો હતો, પશુના દાંતની ચિકિત્સા માટે ચિંતા કરતો હતો, પશુના આંખના ઓપરેશન કરાવતો હતો ત્યારે લોકોને આશ્ચર્ય થતું હતું, ભાઈઓ, બહેનો. આ પશુપાલનની દિશામાં, હમણા આપણે મોટું અભિયાન દેશમાં ઉપાડ્યું છે. કોવિડનું ટીકાકરણ, કોરોનાનું ટીકાકરણ, મફતમાં બધાને ટીકા લાગ્યા. લાગ્યા કે ના લાગ્યા, ભાઈ? તમારે બધાને ટીકા લાગેલા છે ને? એક રૂપિયો આપવો પડ્યો? આ તો તમને ખબર છે પણ તમને આનંદ થશે. 14,000 કરોડ રૂપિયાનું બજેટ ખર્ચીને પશુઓને મફત ટીકાકરણનું અભિયાન દેશભરમાં ચાલી રહ્યું છે. કારણ, અમારા પશુઓને પણ બીમારી ના આવે. આપણે ત્યાં ખેડૂતને કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ મળતા. આપણે પશુપાલકને કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ આપવાનું નક્કી કર્યું. અને ઓછા વ્યાજે અમારા પશુપાલકને પણ બેન્કમાંથી લોન મળે, વ્યાજના ખપ્પરમાં ન ફસાય, એની ચિંતા આપણે કરી.

ભાઈઓ, બહેનો,

મને યાદ છે, ઊંઝા, ઉમિયા માતાના ધામમાં એક વાર ગયો હું, ત્યારે મેં ખુબ ઠપકો આપેલો, ઊંઝાવાળાઓને. રાજકારણમાં કોઈ આવું સાચું બોલવાની હિંમત ના કરે પણ મારી ટેવ જાય નહિ, કારણ, તમે મને શીખવાડ્યું. ઊંઝામાં જઈને મેં કહ્યું કે અહીંયા માના ગર્ભમાં દીકરીઓને મારી નાખવાનું જે ચાલે છે ને એ ઊંઝામાં બંધ થવું જોઈએ. અરે, મા ઉમિયાની સાક્ષીએ મેં વાત કરી. અને મારે આજે ઊંઝાને માથું નમાવવું છે કે ઊંઝાના લોકોએ મારી વાત માની અને આખા ગુજરાતે વાત માની, અને આજે દીકરાઓ જેટલા જન્મે છે, એના કરતા વધારે દીકરીઓ જન્મવા માંડી. હવે દીકરીઓના પોષણની ચિંતા, દીકરીઓના સશક્તિકરણની ચિંતા, એની દિશામાં આપણે કામ કર્યું છે, ભાઈઓ, બહેનો. આજે ગુજરાતની અંદર 12 લાખ કરતા વધારે બહેનો પશુપાલન સાથે જોડાયેલી છે. અને એટલા માટે એ બહેનોના સશક્તિકરણ માટે આપણે નક્કી કર્યું હતું કે ડેરીમાંથી જે બિલ ચુકવાશે ને, એ સીધી બહેનોના ખાતામાં પૈસા જશે. વચમાં કોઈના હાથમાં નહિ જાય. બહેનોને શક્તિશાળી બનાવવાનો નિર્ણય આપણે ગુજરાતમાં મેં એ વખતે કર્યો હતો. એના કારણે બહેનોમાં સામર્થ્ય આવ્યું.

ભાઈઓ, બહેનો,

20 સાલ પહેલા બહેનોમાં, મહિલાઓને ડાયરેક્ટર કે મેનેજમેન્ટમાં નહોતી. આજે ડેરી ને વહીવટની અંદર મહિલાઓને મેં ભાગીદાર બનાવી દીધી. ગુજરાતના ડેરી સેક્ટરની અંદર અનેક પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરવાનું કામ, વિકાસ કરવાનું કામ, મજબુતી આપવાનું કામ, ગામડું ગામડું મજબુત બને એનાં કામ કર્યું. કુપોષણની સામેની લડાઈમાં દૂધ સંજીવની યોજના. એમાં ડેરીઓને જોડી. ગામેગામ, ઘરે ઘરે, ગરીબ બાળકો, કુપોષણવાળા બાળકોની ચિંતા કરી. બેટીઓ હોય, માતાઓ, બહેનો હોય, પોષણના અભિયાન સાથે એને જોડવામાં આવી, એનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો. મુખ્યમંત્રી માતૃત્વ શક્તિ યોજના દ્વારા એટલા બધા લોકોને લાભ થયો છે. અને એની શરૂઆત તો આપણે અહીંથી કરી હતી. અને મા યોજના, મા જ્યારે બને ત્યારે સશક્ત હોય, એની શારીરિક ક્ષમતાનો વિકાસ થયેલો હોય, તો બાળકો પણ સ્વસ્થ પેદા થાય. પોષણસુધા યોજના, પ્રસુતા માતાઓની ચિંતા, એના ભોજનમાં આયર્નની વ્યવસ્થા થાય એની ચિંતા, કેલ્શિયમની વ્યવસ્થા થાય એની ચિંતા, એના માટે ગોળીઓ આપવાની ચિંતા. બહેનોના વિકાસ માટે એવા અનેક કામો, સામાન્ય માનવીનું ભલું થાય એવા કામો, એની ચિંતા આપણે કરી. આપણો મહેસાણા જિલ્લો, ભૂતકાળનું શિક્ષણ, ઘેર ઘેર શિક્ષક તમને જોવા મળે. તમે કચ્છમાં જાઓ તો શિક્ષક ક્યાંનો હોય? મહેસાણા જિલ્લાનો હોય. સાતમું ધોરણ ભણીને, દસમું ધોરણ ભણીને, એક વર્ષનો કોર્સ કરીને શિક્ષક બની ગયા હોય, ને જિંદગી ચાલતી હોય. કારણ? આગળ ભણવાની વ્યવસ્થા જ નહોતી. આપણે 20 વર્ષની અંદર ગુજરાતમાં મહેસાણા જિલ્લાની જો હું વાત કરું શિક્ષણની વ્યવસ્થામાં એટલો બધો સુધાર કર્યો. અહીંના ઔદ્યોગિક વિકાસને અનુરુપ વિદ્યાર્થીઓનું પણ ઘડતર થાય, એના માટે કર્યું. સાયન્સ અને એન્જિનિયરીંગનું ભણતર વધે એના માટેનો પ્રયાસ કર્યો. મેડિકલનો અભ્યાસ વધે, મહેસાણામાં આજે 11 જેટલી ડિગ્રી એન્જિનિયરીંગ કોલેજો છે, ભાઈઓ. અને 12 જેટલી ડિપ્લોમા એન્જિનિયરીંગ કોલેજો છે. ભૂતકાળમાં આ બધું ગણ્યુગાંઠ્યું જડ્યુંય નહોતું. 20 વર્ષમાં મહેસાણામાં એન્જિનિયરીંગ કોલેજોની સીટોમાં પહેલા 600 સીટો હતી, આજે લગભગ 4,000 સીટો છે. 20 વર્ષ પહેલા મહેસાણામાં એન્જિનિયરીંગ ડિપ્લોમામાં 600 સીટો હતી, આજે 6,000 સીટો થઈ ગઈ છે, ભાઈઓ. એક ભાજપ સરકારે સૈનિક સ્કૂલ ખોલવાનો નિર્ણય કર્યો અને મારે સાગર ડેરીના લોકોને અભિનંદન આપવા છે કે એ આગળ આવ્યા અને હવે આપણા મહેસાણામાં આપણી પોતાની સૈનિક સ્કૂલ બનવાની છે. અમારી બહેન, દીકરીઓને માતૃભૂમિની સેવા માટે આગળ વધવું હોય તેના માટે અવસર ઉભો થવા આવ્યો છે. ઉદ્યોગોની સ્થાપના. અભાવમાંથી પ્રભાવ તરફનો, પ્રગતિ, એ આપણે કરી બતાવી છે. અને હવે, તમે જુઓ એક જબરજસ્ત મોટી ક્રાન્તિ, એનું કેન્દ્રબિન્દુ મહેસાણા જિલ્લો બનવાનું છે. આજે જ્યારે દુનિયાની અંદર કંઈ યુદ્ધ અને આ બધું થાય એટલે બધી વ્યવસ્થા તૂટી પડે છે. પેટ્રોલ હોય ડીઝલ હોય, ગેસ હોય, બધું બહારથી લાવવાનું તૂટી પડે છે. હવે કરવાનું શું? હાથ જોડીને બેસી રહેવાનું? ના ચાલે ભાઈ. આપણે નક્કી કર્યું, ઈલેક્ટ્રિક વ્હીકલ માટે. અને મને ગર્વની વાત છે કે મારા મહેસાણા જિલ્લામાં, મારા આખા બહુચરાજીના પટ્ટાના અંદર છેક આખો તમે આ બાજુ વિરમગામથી લઈને મહેસાણા સુધીનો આખો પટ્ટો તમે જોઈ લો. કારખાનાઓની આખી જાળ ઉભી થઈ રહી છે. અને જેની અંદર ઈલેક્ટિક વ્હીકલનું નિર્માણ, ઈલેક્ટ્રિક બેટરીનું નિર્માણ, જે હિન્દુસ્તાનનું જીવન બદલવાનું કામ આ મારી મહેસાણા જિલ્લાની ધરતીમાંથી થવાનું છે. મહેસાણા જિલ્લાના જુવાનીયાઓની બુદ્ધિ. મહેસાણા જિલ્લાના જુવાનીયાઓના પસીનાથી થવાનું છે. અને એવા અનેક કામો લઈને જ્યારે આપણે ચાલી રહ્યા છીએ ત્યારે ઓટો-હબ બની રહ્યું છે, આપણું આ આખું ક્ષેત્ર, આખો પટ્ટો. અહીંથી ગાડીઓ જાપાન જાય છે, ભાઈઓ, તમને ગર્વ થાય કે ના થાય? અહીં જે ગાડી બને એ જાપાનમાં વેચાય છે. આ ઉત્તર ગુજરાતની ધરતીની તાકાત છે, ભાઈઓ. અને ઈલેક્ટિક વાહનો આવશે ને, દુનિયાનું બજાર કબજે કરવાની તાકાત આ જિલ્લાની અંદર આવવાની છે.

ભાઈઓ, બહેનો,

વિદેશમાંથી જે લાખો કરોડો રૂપિયાનું તેલ મંગાવીએ છીએ, એમાંથી મુક્તિ માટેનું અભિયાન છે. સોલર એનર્જી હોય, ઘરના ઉપર સોલર પેનલ હોય, રાત્રે ઘરે બહારથી આવ્યા, ગાડી હોય, ટ્રેક્ટર હોય, મોટર સાયકલ હોય, આ ઈલેક્ટ્રિક વ્હીકલ રાત્રે ચાર્જિંગમાં મૂકી દીધું, સવારમાં હાલો. કામ આગળ વધવા માંડે. આ પ્રકારની વ્યવસ્થા, આ આખું ઈલેક્ટ્રિક વ્હીકલનું હબ મોટું, આ આપણું ઉત્તર ગુજરાત વિકસી રહ્યું છે. ઉત્તર ગુજરાતના જુવાનીયાઓને મોટો અવસર ઉભો થવાનો છે. અને એટલા માટે કહું છું, ભાઈઓ કે એક લાંબા ગાળાની દીર્ઘ દૃષ્ટિ સાથે આગામી 25 વર્ષની અંદર આપણો મહેસાણા જિલ્લો આત્મનિર્ભર બને, આપણું ગુજરાત આત્મનિર્ભર બને અને વિકાસને કેવી દિશા મળે. તમે જુઓ, 1930માં અંગ્રેજોએ મહેસાણાથી આબુ રોડ, તારંગા – અંબાજી રેલવે લાઈન, 1930માં, 100 વર્ષ સુધી કોઈને કાગળિયા, ફાઈલ જોવાની નવરાશ ન મળી. આ તમારો મહેસાણા જિલ્લાનો દીકરો ત્યાં બેઠો ને મેં બધી શોધખોળ ચાલુ કરી. અને આ તમારા દીકરાએ મહેસાણાથી આબુ એક નવી રેલવે લાઈનનું કામ ચાલુ કર્યું. અંબાજી અને તારંગાને જોડશે. સાહેબ, અંબાજી અને તારંગા ધમધમાટ બોલી જવાનો છે. નવો એક વિકાસનું ક્ષેત્ર વિકસી જવાનું છે. ડેડિકેટેડ ફ્રેઈટ કોરીડોરના કારણે, દિલ્હી – મુંબઈ ઈન્ડસ્ટ્રિયલ કોરીડોર, એની ધૂરા આપણા મહેસાણાનો આસપાસનો વિસ્તાર બનવાનો છે. એટલે તમે કલ્પના ના કરો, એટલી બધી પ્રગતિ થવાની છે. અને એની સાથે સાથે ટુરિઝમ. જેમ જેમ મધ્યમ વર્ગ મોટો થતો જાય, શક્તિશાળી, એમ આપણી જે વિરાસત છે ને એનું ગર્વ વધતો જાય છે. આપણો, તમે મહેસાણા ખાલી આંટો મારો ને... અમારું બહુચરાજી, અમારું મોઢેશ્વરી, સૂત્રપુરનો રૂદ્રમહાલય, પાટણની રાણકી વાવ, વડનગરમાં બૌદ્ધ ધર્મની પરંપરા, અઢી હજાર વર્ષ જૂનું ગામ, મહુડી, અમારું આગલોડ, અમારું અંબાજી, અમારા ઉમિયા માતા, અમારા તારંગાજી, શું નથી? ધરોઈના ડેમથી લઈને અંબાજી સુધી આખો વિકાસનો નવો પટ્ટો થઈ રહ્યો છે.

ભાઈઓ, બહેનો,
વિકાસના માટે એક સમૃદ્ધ ક્ષેત્રો ઉભા થઈ રહ્યા છે અને આ વિઝન છે, એટલા માટે થઈ રહ્યા છે. અને વિઝનની પૂર્તિ માટે તમારા આશીર્વાદ મને તાકાત આપી રહ્યા છે.

ભાઈઓ, બહેનો,

આજે જ્યારે મારા ઘરે આવ્યો છું ત્યારે, મારા ગામમાં આવ્યો છું ત્યારે આપ સૌ વચ્ચે, મારા પરિવાર વચ્ચે આવ્યો છું ત્યારે મારી આપને એક જ વિનંતી છે. ચુંટણી તો જીતાડવાનું તમે નક્કી કરી દીધું છે, ભાઈ. તમે ચુંટણી જીતાડવાનું તો નક્કી કરી જ દીધું છે, પણ મારે વઘુમાં વધુ વોટ પડે એની ચિંતા કરવી છે.
જૂના બધા રેકોર્ડ તૂટી જાય, અને વધુમાં વધુ મતદાન થાય એની ચિંતા કરશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
જરા બે હાથ ઊંચા કરીને, છેક છેલ્લેથી અવાજ આવવો જોઈએ. (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
દરેક પોલિંગ બુથમાં જશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
મતદાનના જૂના બધા રેકોર્ડ તોડશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
ગામોગામથી ભાજપ ને કમળ ખીલાવશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
ખાલી વિધાનસભા જીતે એવું નહિ, ગામેગામ જીતવું છે.
એક દીકરા તરીકે મારો માગવાનો આટલો હક્ક ખરો કે નહિ? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
આ તમારા જિલ્લાનો દીકરો તમારી પાસે માગે તો પુરું કરો કે નહિ? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
હવે એક બીજું કામ.
અને આ મારું અંગત કામ.

તમે કરશો બધા? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
પાકે પાયે કરશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
જરા અવાજ બધાનો આવે તો હું કહું. (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
બધા હાથ ઉપર કરીને કહો, કરશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
કરશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
જો પાંચમીએ મતદાન છે. હજી તમારી પાસે દસ દહાડા પડ્યા છે.
ઘરે ઘરે જવાનું, જશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
ઘેર ઘેર જશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
દરેક ઘરમાં બધા વડીલોને મળવાનું. મળશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
મારો એક સંદેશો આપવાનો, આપશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
આપશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
બધાને કહેજો કે આપણા નરેન્દ્રભાઈ આવ્યા હતા. આપણા નરેન્દ્રભાઈ મહેસાણા આવ્યા હતા, અને તમને પ્રણામ પાઠવ્યા છે.
આટલું કહી દેશો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
બસ, આટલું મારું કામ કરજો.
આ વડીલોને મારા પ્રણામ પહોંચે ને એટલે વડીલોના મને આશીર્વાદ મળે એટલે મારી કામ કરવાની તાકાત ડબલ થઈ જાય, ભાઈ.
એટલા માટે એકેએક ઘેર જઈને કહેજો, નરેન્દ્રભાઈ મહેસાણા આવ્યા હતા, ટાઈમના અભાવે પાછા નીકળી ગયા પણ તમને પ્રણામ કહીને ગયા છે.
આટલું તમે ઘેર ઘેર જઈને કહેશો ને? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
કહેશો કે નહિ કહો? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
પાકે પાયે? (ઑડિયન્સમાંથી હા...)
બોલો, ભારત માતા કી (ઑડિયન્સમાંથી જયઘોષ)
ભારત માતા કી (ઑડિયન્સમાંથી જયઘોષ)
ધન્યવાદ.

Explore More
৭৮ তম স্বাধীনতা দিবস উপলক্ষ্যে নয়াদিল্লির লালকেল্লার প্রাকার থেকে প্রধানমন্ত্রীর ভাষণ ১৫ই আগস্ট , ২০২৪

জনপ্রিয় ভাষণ

৭৮ তম স্বাধীনতা দিবস উপলক্ষ্যে নয়াদিল্লির লালকেল্লার প্রাকার থেকে প্রধানমন্ত্রীর ভাষণ ১৫ই আগস্ট , ২০২৪
Rs 30,000 Crore Saved Via Jan Aushadhi Kendras In Last 10 Years; Over 15,000 Centres Opened, Nearly 10,000 More Planned: Government

Media Coverage

Rs 30,000 Crore Saved Via Jan Aushadhi Kendras In Last 10 Years; Over 15,000 Centres Opened, Nearly 10,000 More Planned: Government
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
Today, India is not just a Nation of Dreams but also a Nation That Delivers: PM Modi in TV9 Summit
March 28, 2025
QuoteToday, the world's eyes are on India: PM
QuoteIndia's youth is rapidly becoming skilled and driving innovation forward: PM
Quote"India First" has become the mantra of India's foreign policy: PM
QuoteToday, India is not just participating in the world order but also contributing to shaping and securing the future: PM
QuoteIndia has given Priority to humanity over monopoly: PM
QuoteToday, India is not just a Nation of Dreams but also a Nation That Delivers: PM

श्रीमान रामेश्वर गारु जी, रामू जी, बरुन दास जी, TV9 की पूरी टीम, मैं आपके नेटवर्क के सभी दर्शकों का, यहां उपस्थित सभी महानुभावों का अभिनंदन करता हूं, इस समिट के लिए बधाई देता हूं।

TV9 नेटवर्क का विशाल रीजनल ऑडियंस है। और अब तो TV9 का एक ग्लोबल ऑडियंस भी तैयार हो रहा है। इस समिट में अनेक देशों से इंडियन डायस्पोरा के लोग विशेष तौर पर लाइव जुड़े हुए हैं। कई देशों के लोगों को मैं यहां से देख भी रहा हूं, वे लोग वहां से वेव कर रहे हैं, हो सकता है, मैं सभी को शुभकामनाएं देता हूं। मैं यहां नीचे स्क्रीन पर हिंदुस्तान के अनेक शहरों में बैठे हुए सब दर्शकों को भी उतने ही उत्साह, उमंग से देख रहा हूं, मेरी तरफ से उनका भी स्वागत है।

साथियों,

आज विश्व की दृष्टि भारत पर है, हमारे देश पर है। दुनिया में आप किसी भी देश में जाएं, वहां के लोग भारत को लेकर एक नई जिज्ञासा से भरे हुए हैं। आखिर ऐसा क्या हुआ कि जो देश 70 साल में ग्यारहवें नंबर की इकोनॉमी बना, वो महज 7-8 साल में पांचवे नंबर की इकोनॉमी बन गया? अभी IMF के नए आंकड़े सामने आए हैं। वो आंकड़े कहते हैं कि भारत, दुनिया की एकमात्र मेजर इकोनॉमी है, जिसने 10 वर्षों में अपने GDP को डबल किया है। बीते दशक में भारत ने दो लाख करोड़ डॉलर, अपनी इकोनॉमी में जोड़े हैं। GDP का डबल होना सिर्फ आंकड़ों का बदलना मात्र नहीं है। इसका impact देखिए, 25 करोड़ लोग गरीबी से बाहर निकले हैं, और ये 25 करोड़ लोग एक नियो मिडिल क्लास का हिस्सा बने हैं। ये नियो मिडिल क्लास, एक प्रकार से नई ज़िंदगी शुरु कर रहा है। ये नए सपनों के साथ आगे बढ़ रहा है, हमारी इकोनॉमी में कंट्रीब्यूट कर रहा है, और उसको वाइब्रेंट बना रहा है। आज दुनिया की सबसे बड़ी युवा आबादी हमारे भारत में है। ये युवा, तेज़ी से स्किल्ड हो रहा है, इनोवेशन को गति दे रहा है। और इन सबके बीच, भारत की फॉरेन पॉलिसी का मंत्र बन गया है- India First, एक जमाने में भारत की पॉलिसी थी, सबसे समान रूप से दूरी बनाकर चलो, Equi-Distance की पॉलिसी, आज के भारत की पॉलिसी है, सबके समान रूप से करीब होकर चलो, Equi-Closeness की पॉलिसी। दुनिया के देश भारत की ओपिनियन को, भारत के इनोवेशन को, भारत के एफर्ट्स को, जैसा महत्व आज दे रहे हैं, वैसा पहले कभी नहीं हुआ। आज दुनिया की नजर भारत पर है, आज दुनिया जानना चाहती है, What India Thinks Today.

|

साथियों,

भारत आज, वर्ल्ड ऑर्डर में सिर्फ पार्टिसिपेट ही नहीं कर रहा, बल्कि फ्यूचर को शेप और सेक्योर करने में योगदान दे रहा है। दुनिया ने ये कोरोना काल में अच्छे से अनुभव किया है। दुनिया को लगता था कि हर भारतीय तक वैक्सीन पहुंचने में ही, कई-कई साल लग जाएंगे। लेकिन भारत ने हर आशंका को गलत साबित किया। हमने अपनी वैक्सीन बनाई, हमने अपने नागरिकों का तेज़ी से वैक्सीनेशन कराया, और दुनिया के 150 से अधिक देशों तक दवाएं और वैक्सीन्स भी पहुंचाईं। आज दुनिया, और जब दुनिया संकट में थी, तब भारत की ये भावना दुनिया के कोने-कोने तक पहुंची कि हमारे संस्कार क्या हैं, हमारा तौर-तरीका क्या है।

साथियों,

अतीत में दुनिया ने देखा है कि दूसरे विश्व युद्ध के बाद जब भी कोई वैश्विक संगठन बना, उसमें कुछ देशों की ही मोनोपोली रही। भारत ने मोनोपोली नहीं बल्कि मानवता को सर्वोपरि रखा। भारत ने, 21वीं सदी के ग्लोबल इंस्टीट्यूशन्स के गठन का रास्ता बनाया, और हमने ये ध्यान रखा कि सबकी भागीदारी हो, सबका योगदान हो। जैसे प्राकृतिक आपदाओं की चुनौती है। देश कोई भी हो, इन आपदाओं से इंफ्रास्ट्रक्चर को भारी नुकसान होता है। आज ही म्यांमार में जो भूकंप आया है, आप टीवी पर देखें तो बहुत बड़ी-बड़ी इमारतें ध्वस्त हो रही हैं, ब्रिज टूट रहे हैं। और इसलिए भारत ने Coalition for Disaster Resilient Infrastructure - CDRI नाम से एक वैश्विक नया संगठन बनाने की पहल की। ये सिर्फ एक संगठन नहीं, बल्कि दुनिया को प्राकृतिक आपदाओं के लिए तैयार करने का संकल्प है। भारत का प्रयास है, प्राकृतिक आपदा से, पुल, सड़कें, बिल्डिंग्स, पावर ग्रिड, ऐसा हर इंफ्रास्ट्रक्चर सुरक्षित रहे, सुरक्षित निर्माण हो।

साथियों,

भविष्य की चुनौतियों से निपटने के लिए हर देश का मिलकर काम करना बहुत जरूरी है। ऐसी ही एक चुनौती है, हमारे एनर्जी रिसोर्सेस की। इसलिए पूरी दुनिया की चिंता करते हुए भारत ने International Solar Alliance (ISA) का समाधान दिया है। ताकि छोटे से छोटा देश भी सस्टेनबल एनर्जी का लाभ उठा सके। इससे क्लाइमेट पर तो पॉजिटिव असर होगा ही, ये ग्लोबल साउथ के देशों की एनर्जी नीड्स को भी सिक्योर करेगा। और आप सबको ये जानकर गर्व होगा कि भारत के इस प्रयास के साथ, आज दुनिया के सौ से अधिक देश जुड़ चुके हैं।

साथियों,

बीते कुछ समय से दुनिया, ग्लोबल ट्रेड में असंतुलन और लॉजिस्टिक्स से जुड़ी challenges का सामना कर रही है। इन चुनौतियों से निपटने के लिए भी भारत ने दुनिया के साथ मिलकर नए प्रयास शुरु किए हैं। India–Middle East–Europe Economic Corridor (IMEC), ऐसा ही एक महत्वाकांक्षी प्रोजेक्ट है। ये प्रोजेक्ट, कॉमर्स और कनेक्टिविटी के माध्यम से एशिया, यूरोप और मिडिल ईस्ट को जोड़ेगा। इससे आर्थिक संभावनाएं तो बढ़ेंगी ही, दुनिया को अल्टरनेटिव ट्रेड रूट्स भी मिलेंगे। इससे ग्लोबल सप्लाई चेन भी और मजबूत होगी।

|

साथियों,

ग्लोबल सिस्टम्स को, अधिक पार्टिसिपेटिव, अधिक डेमोक्रेटिक बनाने के लिए भी भारत ने अनेक कदम उठाए हैं। और यहीं, यहीं पर ही भारत मंडपम में जी-20 समिट हुई थी। उसमें अफ्रीकन यूनियन को जी-20 का परमानेंट मेंबर बनाया गया है। ये बहुत बड़ा ऐतिहासिक कदम था। इसकी मांग लंबे समय से हो रही थी, जो भारत की प्रेसीडेंसी में पूरी हुई। आज ग्लोबल डिसीजन मेकिंग इंस्टीट्यूशन्स में भारत, ग्लोबल साउथ के देशों की आवाज़ बन रहा है। International Yoga Day, WHO का ग्लोबल सेंटर फॉर ट्रेडिशनल मेडिसिन, आर्टिफिशियल इंटेलीजेंस के लिए ग्लोबल फ्रेमवर्क, ऐसे कितने ही क्षेत्रों में भारत के प्रयासों ने नए वर्ल्ड ऑर्डर में अपनी मजबूत उपस्थिति दर्ज कराई है, और ये तो अभी शुरूआत है, ग्लोबल प्लेटफॉर्म पर भारत का सामर्थ्य नई ऊंचाई की तरफ बढ़ रहा है।

साथियों,

21वीं सदी के 25 साल बीत चुके हैं। इन 25 सालों में 11 साल हमारी सरकार ने देश की सेवा की है। और जब हम What India Thinks Today उससे जुड़ा सवाल उठाते हैं, तो हमें ये भी देखना होगा कि Past में क्या सवाल थे, क्या जवाब थे। इससे TV9 के विशाल दर्शक समूह को भी अंदाजा होगा कि कैसे हम, निर्भरता से आत्मनिर्भरता तक, Aspirations से Achievement तक, Desperation से Development तक पहुंचे हैं। आप याद करिए, एक दशक पहले, गांव में जब टॉयलेट का सवाल आता था, तो माताओं-बहनों के पास रात ढलने के बाद और भोर होने से पहले का ही जवाब होता था। आज उसी सवाल का जवाब स्वच्छ भारत मिशन से मिलता है। 2013 में जब कोई इलाज की बात करता था, तो महंगे इलाज की चर्चा होती थी। आज उसी सवाल का समाधान आयुष्मान भारत में नजर आता है। 2013 में किसी गरीब की रसोई की बात होती थी, तो धुएं की तस्वीर सामने आती थी। आज उसी समस्या का समाधान उज्ज्वला योजना में दिखता है। 2013 में महिलाओं से बैंक खाते के बारे में पूछा जाता था, तो वो चुप्पी साध लेती थीं। आज जनधन योजना के कारण, 30 करोड़ से ज्यादा बहनों का अपना बैंक अकाउंट है। 2013 में पीने के पानी के लिए कुएं और तालाबों तक जाने की मजबूरी थी। आज उसी मजबूरी का हल हर घर नल से जल योजना में मिल रहा है। यानि सिर्फ दशक नहीं बदला, बल्कि लोगों की ज़िंदगी बदली है। और दुनिया भी इस बात को नोट कर रही है, भारत के डेवलपमेंट मॉडल को स्वीकार रही है। आज भारत सिर्फ Nation of Dreams नहीं, बल्कि Nation That Delivers भी है।

साथियों,

जब कोई देश, अपने नागरिकों की सुविधा और समय को महत्व देता है, तब उस देश का समय भी बदलता है। यही आज हम भारत में अनुभव कर रहे हैं। मैं आपको एक उदाहरण देता हूं। पहले पासपोर्ट बनवाना कितना बड़ा काम था, ये आप जानते हैं। लंबी वेटिंग, बहुत सारे कॉम्प्लेक्स डॉक्यूमेंटेशन का प्रोसेस, अक्सर राज्यों की राजधानी में ही पासपोर्ट केंद्र होते थे, छोटे शहरों के लोगों को पासपोर्ट बनवाना होता था, तो वो एक-दो दिन कहीं ठहरने का इंतजाम करके चलते थे, अब वो हालात पूरी तरह बदल गया है, एक आंकड़े पर आप ध्यान दीजिए, पहले देश में सिर्फ 77 पासपोर्ट सेवा केंद्र थे, आज इनकी संख्या 550 से ज्यादा हो गई है। पहले पासपोर्ट बनवाने में, और मैं 2013 के पहले की बात कर रहा हूं, मैं पिछले शताब्दी की बात नहीं कर रहा हूं, पासपोर्ट बनवाने में जो वेटिंग टाइम 50 दिन तक होता था, वो अब 5-6 दिन तक सिमट गया है।

साथियों,

ऐसा ही ट्रांसफॉर्मेशन हमने बैंकिंग इंफ्रास्ट्रक्चर में भी देखा है। हमारे देश में 50-60 साल पहले बैंकों का नेशनलाइजेशन किया गया, ये कहकर कि इससे लोगों को बैंकिंग सुविधा सुलभ होगी। इस दावे की सच्चाई हम जानते हैं। हालत ये थी कि लाखों गांवों में बैंकिंग की कोई सुविधा ही नहीं थी। हमने इस स्थिति को भी बदला है। ऑनलाइन बैंकिंग तो हर घर में पहुंचाई है, आज देश के हर 5 किलोमीटर के दायरे में कोई न कोई बैंकिंग टच प्वाइंट जरूर है। और हमने सिर्फ बैंकिंग इंफ्रास्ट्रक्चर का ही दायरा नहीं बढ़ाया, बल्कि बैंकिंग सिस्टम को भी मजबूत किया। आज बैंकों का NPA बहुत कम हो गया है। आज बैंकों का प्रॉफिट, एक लाख 40 हज़ार करोड़ रुपए के नए रिकॉर्ड को पार कर चुका है। और इतना ही नहीं, जिन लोगों ने जनता को लूटा है, उनको भी अब लूटा हुआ धन लौटाना पड़ रहा है। जिस ED को दिन-रात गालियां दी जा रही है, ED ने 22 हज़ार करोड़ रुपए से अधिक वसूले हैं। ये पैसा, कानूनी तरीके से उन पीड़ितों तक वापिस पहुंचाया जा रहा है, जिनसे ये पैसा लूटा गया था।

साथियों,

Efficiency से गवर्नमेंट Effective होती है। कम समय में ज्यादा काम हो, कम रिसोर्सेज़ में अधिक काम हो, फिजूलखर्ची ना हो, रेड टेप के बजाय रेड कार्पेट पर बल हो, जब कोई सरकार ये करती है, तो समझिए कि वो देश के संसाधनों को रिस्पेक्ट दे रही है। और पिछले 11 साल से ये हमारी सरकार की बड़ी प्राथमिकता रहा है। मैं कुछ उदाहरणों के साथ अपनी बात बताऊंगा।

|

साथियों,

अतीत में हमने देखा है कि सरकारें कैसे ज्यादा से ज्यादा लोगों को मिनिस्ट्रीज में accommodate करने की कोशिश करती थीं। लेकिन हमारी सरकार ने अपने पहले कार्यकाल में ही कई मंत्रालयों का विलय कर दिया। आप सोचिए, Urban Development अलग मंत्रालय था और Housing and Urban Poverty Alleviation अलग मंत्रालय था, हमने दोनों को मर्ज करके Housing and Urban Affairs मंत्रालय बना दिया। इसी तरह, मिनिस्ट्री ऑफ ओवरसीज़ अफेयर्स अलग था, विदेश मंत्रालय अलग था, हमने इन दोनों को भी एक साथ जोड़ दिया, पहले जल संसाधन, नदी विकास मंत्रालय अलग था, और पेयजल मंत्रालय अलग था, हमने इन्हें भी जोड़कर जलशक्ति मंत्रालय बना दिया। हमने राजनीतिक मजबूरी के बजाय, देश की priorities और देश के resources को आगे रखा।

साथियों,

हमारी सरकार ने रूल्स और रेगुलेशन्स को भी कम किया, उन्हें आसान बनाया। करीब 1500 ऐसे कानून थे, जो समय के साथ अपना महत्व खो चुके थे। उनको हमारी सरकार ने खत्म किया। करीब 40 हज़ार, compliances को हटाया गया। ऐसे कदमों से दो फायदे हुए, एक तो जनता को harassment से मुक्ति मिली, और दूसरा, सरकारी मशीनरी की एनर्जी भी बची। एक और Example GST का है। 30 से ज्यादा टैक्सेज़ को मिलाकर एक टैक्स बना दिया गया है। इसको process के, documentation के हिसाब से देखें तो कितनी बड़ी बचत हुई है।

साथियों,

सरकारी खरीद में पहले कितनी फिजूलखर्ची होती थी, कितना करप्शन होता था, ये मीडिया के आप लोग आए दिन रिपोर्ट करते थे। हमने, GeM यानि गवर्नमेंट ई-मार्केटप्लेस प्लेटफॉर्म बनाया। अब सरकारी डिपार्टमेंट, इस प्लेटफॉर्म पर अपनी जरूरतें बताते हैं, इसी पर वेंडर बोली लगाते हैं और फिर ऑर्डर दिया जाता है। इसके कारण, भ्रष्टाचार की गुंजाइश कम हुई है, और सरकार को एक लाख करोड़ रुपए से अधिक की बचत भी हुई है। डायरेक्ट बेनिफिट ट्रांसफर- DBT की जो व्यवस्था भारत ने बनाई है, उसकी तो दुनिया में चर्चा है। DBT की वजह से टैक्स पेयर्स के 3 लाख करोड़ रुपए से ज्यादा, गलत हाथों में जाने से बचे हैं। 10 करोड़ से ज्यादा फर्ज़ी लाभार्थी, जिनका जन्म भी नहीं हुआ था, जो सरकारी योजनाओं का फायदा ले रहे थे, ऐसे फर्जी नामों को भी हमने कागजों से हटाया है।

साथियों,

 

हमारी सरकार टैक्स की पाई-पाई का ईमानदारी से उपयोग करती है, और टैक्सपेयर का भी सम्मान करती है, सरकार ने टैक्स सिस्टम को टैक्सपेयर फ्रेंडली बनाया है। आज ITR फाइलिंग का प्रोसेस पहले से कहीं ज्यादा सरल और तेज़ है। पहले सीए की मदद के बिना, ITR फाइल करना मुश्किल होता था। आज आप कुछ ही समय के भीतर खुद ही ऑनलाइन ITR फाइल कर पा रहे हैं। और रिटर्न फाइल करने के कुछ ही दिनों में रिफंड आपके अकाउंट में भी आ जाता है। फेसलेस असेसमेंट स्कीम भी टैक्सपेयर्स को परेशानियों से बचा रही है। गवर्नेंस में efficiency से जुड़े ऐसे अनेक रिफॉर्म्स ने दुनिया को एक नया गवर्नेंस मॉडल दिया है।

साथियों,

पिछले 10-11 साल में भारत हर सेक्टर में बदला है, हर क्षेत्र में आगे बढ़ा है। और एक बड़ा बदलाव सोच का आया है। आज़ादी के बाद के अनेक दशकों तक, भारत में ऐसी सोच को बढ़ावा दिया गया, जिसमें सिर्फ विदेशी को ही बेहतर माना गया। दुकान में भी कुछ खरीदने जाओ, तो दुकानदार के पहले बोल यही होते थे – भाई साहब लीजिए ना, ये तो इंपोर्टेड है ! आज स्थिति बदल गई है। आज लोग सामने से पूछते हैं- भाई, मेड इन इंडिया है या नहीं है?

साथियों,

आज हम भारत की मैन्युफैक्चरिंग एक्सीलेंस का एक नया रूप देख रहे हैं। अभी 3-4 दिन पहले ही एक न्यूज आई है कि भारत ने अपनी पहली MRI मशीन बना ली है। अब सोचिए, इतने दशकों तक हमारे यहां स्वदेशी MRI मशीन ही नहीं थी। अब मेड इन इंडिया MRI मशीन होगी तो जांच की कीमत भी बहुत कम हो जाएगी।

|

साथियों,

आत्मनिर्भर भारत और मेक इन इंडिया अभियान ने, देश के मैन्युफैक्चरिंग सेक्टर को एक नई ऊर्जा दी है। पहले दुनिया भारत को ग्लोबल मार्केट कहती थी, आज वही दुनिया, भारत को एक बड़े Manufacturing Hub के रूप में देख रही है। ये सक्सेस कितनी बड़ी है, इसके उदाहरण आपको हर सेक्टर में मिलेंगे। जैसे हमारी मोबाइल फोन इंडस्ट्री है। 2014-15 में हमारा एक्सपोर्ट, वन बिलियन डॉलर तक भी नहीं था। लेकिन एक दशक में, हम ट्वेंटी बिलियन डॉलर के फिगर से भी आगे निकल चुके हैं। आज भारत ग्लोबल टेलिकॉम और नेटवर्किंग इंडस्ट्री का एक पावर सेंटर बनता जा रहा है। Automotive Sector की Success से भी आप अच्छी तरह परिचित हैं। इससे जुड़े Components के एक्सपोर्ट में भी भारत एक नई पहचान बना रहा है। पहले हम बहुत बड़ी मात्रा में मोटर-साइकल पार्ट्स इंपोर्ट करते थे। लेकिन आज भारत में बने पार्ट्स UAE और जर्मनी जैसे अनेक देशों तक पहुंच रहे हैं। सोलर एनर्जी सेक्टर ने भी सफलता के नए आयाम गढ़े हैं। हमारे सोलर सेल्स, सोलर मॉड्यूल का इंपोर्ट कम हो रहा है और एक्सपोर्ट्स 23 गुना तक बढ़ गए हैं। बीते एक दशक में हमारा डिफेंस एक्सपोर्ट भी 21 गुना बढ़ा है। ये सारी अचीवमेंट्स, देश की मैन्युफैक्चरिंग इकोनॉमी की ताकत को दिखाती है। ये दिखाती है कि भारत में कैसे हर सेक्टर में नई जॉब्स भी क्रिएट हो रही हैं।

साथियों,

TV9 की इस समिट में, विस्तार से चर्चा होगी, अनेक विषयों पर मंथन होगा। आज हम जो भी सोचेंगे, जिस भी विजन पर आगे बढ़ेंगे, वो हमारे आने वाले कल को, देश के भविष्य को डिजाइन करेगा। पिछली शताब्दी के इसी दशक में, भारत ने एक नई ऊर्जा के साथ आजादी के लिए नई यात्रा शुरू की थी। और हमने 1947 में आजादी हासिल करके भी दिखाई। अब इस दशक में हम विकसित भारत के लक्ष्य के लिए चल रहे हैं। और हमें 2047 तक विकसित भारत का सपना जरूर पूरा करना है। और जैसा मैंने लाल किले से कहा है, इसमें सबका प्रयास आवश्यक है। इस समिट का आयोजन कर, TV9 ने भी अपनी तरफ से एक positive initiative लिया है। एक बार फिर आप सभी को इस समिट की सफलता के लिए मेरी ढेर सारी शुभकामनाएं हैं।

मैं TV9 को विशेष रूप से बधाई दूंगा, क्योंकि पहले भी मीडिया हाउस समिट करते रहे हैं, लेकिन ज्यादातर एक छोटे से फाइव स्टार होटल के कमरे में, वो समिट होती थी और बोलने वाले भी वही, सुनने वाले भी वही, कमरा भी वही। TV9 ने इस परंपरा को तोड़ा और ये जो मॉडल प्लेस किया है, 2 साल के भीतर-भीतर देख लेना, सभी मीडिया हाउस को यही करना पड़ेगा। यानी TV9 Thinks Today वो बाकियों के लिए रास्ता खोल देगा। मैं इस प्रयास के लिए बहुत-बहुत अभिनंदन करता हूं, आपकी पूरी टीम को, और सबसे बड़ी खुशी की बात है कि आपने इस इवेंट को एक मीडिया हाउस की भलाई के लिए नहीं, देश की भलाई के लिए आपने उसकी रचना की। 50,000 से ज्यादा नौजवानों के साथ एक मिशन मोड में बातचीत करना, उनको जोड़ना, उनको मिशन के साथ जोड़ना और उसमें से जो बच्चे सिलेक्ट होकर के आए, उनकी आगे की ट्रेनिंग की चिंता करना, ये अपने आप में बहुत अद्भुत काम है। मैं आपको बहुत बधाई देता हूं। जिन नौजवानों से मुझे यहां फोटो निकलवाने का मौका मिला है, मुझे भी खुशी हुई कि देश के होनहार लोगों के साथ, मैं अपनी फोटो निकलवा पाया। मैं इसे अपना सौभाग्य मानता हूं दोस्तों कि आपके साथ मेरी फोटो आज निकली है। और मुझे पक्का विश्वास है कि सारी युवा पीढ़ी, जो मुझे दिख रही है, 2047 में जब देश विकसित भारत बनेगा, सबसे ज्यादा बेनिफिशियरी आप लोग हैं, क्योंकि आप उम्र के उस पड़ाव पर होंगे, जब भारत विकसित होगा, आपके लिए मौज ही मौज है। आपको बहुत-बहुत शुभकामनाएं।

धन्यवाद।